'ιστορική προσέγγιση'
Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Η επιγραφή του 'Διόνυσου του Παιονικού'. Βρέθηκε στην περιοχή του Κιλκίς
Μια επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή Τίκβες του κράτους των Σκοπίων και δημοσιεύθηκε πριν από μια εικοσαετία περίπου, αναφέρεται στον βασιλιά των Παιόνων Δροπίωνα το γιο του Λέοντος.
Η επιγραφή αυτή έχει ως εξής:
«ΔΡΟΠΙΟΝΑ ΛΕΟΝΤΟΣ Π(ΑΤΕΡΑ?)
ΚΑΙ ΜΩΑΝΤΑ
ΒΑΣΙΛΕΑ ΠΑΙΟΝΩΝ
ΤΩΝ Π- ΑΠΕΤΗ» Η γραφή της επιγραφής, που ήταν στην ελληνική, δεν εντυπωσίασε ιδιαίτερα την ιστορική κοινότητα. Εκείνο, όμως, που ανέτρεπε δεδομένα ήταν η αναφορά της στο βασιλιά της Παιονίας Δροπίωνα! Ο Δροπίων βασίλευσε περί το 279 π.Χ., και αναφέρεται από τον Παυσανία. Έστησε, μάλιστα, στους Δελφούς, όπως αναφέρει, ως τιμητικό ανάθεμα, μια χάλκινη κεφαλή βίσωνος. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως σύμφωνα με τον Παυσανία οι βίσωνες της περιοχής ήταν ιδιαίτερα δασείς (μαλλιαροί) στο στήθος και στη γενειάδα. (Παυσ. Θ, 21.)
Εντυπωσίασε, λοιπόν, το γεγονός της παρουσίας των Παιόνων στη μετααλεξανδρινή εποχή με ελληνική γραφή και ελληνικά ονόματα. Μέχρι τότε πιστεύονταν πως επρόκειτο για ένα βόρειο και άγριο λαό, σχεδόν βάρβαρο. Ήταν γνωστά, βέβαια, τα βασιλικά ονόματα των Παιόνων αλλά δεν γνωρίζαμε τίποτε σχετικά με τη γλώσσα και τη γραφή του λαού αυτού.
Οι μαρτυρίες του Ηροδότου, του Στράβωνα, του Παυσανία ή ακόμη και του Θουκυδίδη, δεν ήταν πολύ κολακευτικές για τον λαό αυτόν.
Όταν όμως ανακαλύφθηκε το έτος 1877, στην Ολυμπία, το βάθρο ενός ανδριάντα στο οποίο υπήρχε ανάγλυφη επιγραφή που έγραφε πως είχε στηθεί από το Κοινό των Παιόνων προς τιμή του βασιλιά Δροπίωνα, τότε διασαφηνίστηκε πλήρως πως επρόκειτο για ένα αρχαίο ελληνικό φύλο.
Η επιγραφή της Ολυμπίας:
“[Δρω]πίωνα Λέοντος
[βα]σιλέα Παιόνων
[κ]αὶ κτίστην τὸ κοινὸν
τῶν Παιόνων ἀνέθηκε
ἀρετῆς ἕνεκεν
καὶ εὐνοίας τῆς ἐς αὐτούς” Επιβεβαιώθηκε έτσι πως οι Παίονες συμμετείχαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες στους οποίους έπαιρναν μέρος μόνον Έλληνες.
Η ιστορική ενασχόληση περί Μακεδονίας τον τελευταίο μισό αιώνα, είχε βάλει στο περιθώριο την έρευνα αυτού του αρχέγονου και σκληροτράχηλου ελληνικού φύλου.
Νέα διάσταση έδωσε μια άλλη επιγραφή που βρέθηκε το 1961, στο χωριό Κεντρικό του Κιλκίς (αρχαία Κρηστωνία). Η επιγραφή αυτή που είναι ανάγλυφη σε βάθρο και είναι διπλής όψης έχει ως εξής:
«ΔΙΟΝΥΣΟΝ ΠΑΙΟΝΙΚΟΝ ΙΕΡΗΤΕΥΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΑΝΕΘΗΚΕΝ»
Και στην άλλη όψη αναγράφονται τα εξής:
«ΔΑΡΕΑΣ ΣΩΠΑΤΡΟΥ ΔΙΟΝΥ
ΣΩ ΠΑΙΟΝΙΚΩ ΙΕΡΗΤΕΥΩΝ
ΑΝΕΘΗΚΕΝ ΜΕΤΑ ΝΙΚΑΝΟΡΟΣ
[ΤΟΥ] ΥΙΟΥ ΕΚ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ»
Μέσα από τη θρησκευτική αυτή διάσταση της επιγραφής, όπου λατρεύεται ο Διόνυσος ο Παιονικός, στην πάλαι ποτε Κρηστωνία, αναφαίνεται η λαλούσα γλώσσα, των απλών κατοίκων Παιόνων της περιοχής. Στη συγκεκριμένη επιγραφή έχουμε τα ονόματα κατοίκων που είναι: Δαρέας, Σώπατρος και Νικάνωρ. Κοινά ελληνικά ονόματα.
Τον 5ο αιώνα π.Χ., με την επέκταση των Μακεδόνων, το κράτος των Παιόνων είχε συρρικνωθεί βορειότερα της λίμνης Δοϊράνης.
Ιστορική διαδρομή
Πολλές αναφορές γίνονται στην Ιλιάδα του Ομήρου για τους Παίονες και την ηρωϊκή συμπεριφορά τους.
Στον πόλεμο της Τροίας βρίσκονταν με το πλευρό των Τρώων. Πρωτεύουσά τους, τότε, ήταν η Αμυδώνα που βρισκόταν στις όχθες του Αξιού ποταμού. Αρχηγός τους ήταν ο Πυραίχμης. (όνομα που προέρχεται από: πυρ & αιχμή).
φωτο: Παιονικό Νόμισμα "ΠΑΤΡΑΟΣ"
Αναφέρει σχετικά ο Όμηρος:
"Αὐτὰρ Πυραίχμης ἄγε Παίονας ἀγκυλοτόξους
τηλόθεν ἐξ Ἀμυδῶνος ἀπ᾽ Ἀξιοῦ εὐρὺ ῥέοντος,
Ἀξιοῦ οὗ κάλλιστον ὕδωρ ἐπικίδναται αἶαν"
(Ιλιάς β’ 850)
δηλαδή,
"Οι τοξοφόροι Παίονες με τον Πυραίχμην ήλθαν
μακρόθεν, από τον Αξιόν, πλατύροο ποτάμι
το ωραιότερο της γης, και απ’ την Αμυδώνα."
Στη διάρκεια των ομηρικών χρόνων οι Παίονες είχαν ένα δυνατό και μεγάλο κράτος. Η Παιονία συνόρευε με τη Δαρδανία και τους Αρδιαίους Θράκες, είχε υπό την κατοχή της όλες τις περιοχές περί τον Αξιό ποταμό, περί το Στρυμόνα και έφθανε μέχρι το Παγγαίο όρος.
Αναφέρει ο Στράβων:
«Ὅτι καὶ πάλαι καὶ νῦν οἱ Παίονες φαίνονται πολλὴν τῆς νῦν Μακεδονίας κατεσχηκότες, ὡς καὶ Πέρινθον πολιορκῆσαι, καὶ Κρηστωνίαν καὶ Μυγδονίδα πᾶσαν καὶ τὴν Ἀγριάνων μέχρι Παγγαίου ὑπ' αὐτοῖς γενέσθαι». (Γεωγραφικών ζ΄)
Ο ίδιος συγγραφέας μας δηλώνει πως μερικοί λέγουν πως οι Παίονες ήρθαν στην περιοχή ως άποικοι των Φρυγών, ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως ήταν αρχηγοί αυτών. Αυτές, όμως, είναι εικασίες που δεν μπορούν να θεμελιώσουν κάτι το ιδιαίτερο. Η Παιονία είχε επεκταθεί μέχρι την Πιερία και την Πελαγονία όπου η τελευταία ονομαζόταν παλαιότερα Ορεστία. Μας πληροφορεί μάλιστα πως ο Αστεροπαίος που καταγότανε από την Παιονία και πολέμησε στην Τροία, ήταν γιος του Πελαγόνου και οι Παίονες ονομάζονταν, επίσης, Πελαγόνες. Υπήρχε δηλαδή ταύτιση της Πελαγονίας με την Παιονία.
Γράφει ο Στράβων στο ίδιο βιβλίο:
«Τοὺς δὲ Παίονας οἱ μὲν ἀποίκους Φρυγῶν, οἱ δ' ἀρχηγέτας ἀποφαίνουσι, καὶ τὴν Παιονίαν μέχρι Πελαγονίας καὶ Πιερίας ἐκτετάσθαι φασί· καλεῖσθαι δὲ πρότερον Ὀρεστίαν τὴν Πελαγονίαν, τὸν δὲ Ἀστεροπαῖον, ἕνα τῶν ἐκ Παιονίας στρατευσάντων ἐπ' Ἴλιον ἡγεμόνων, οὐκ ἀπεικότως υἱὸν λέγεσθαι Πηλεγόνος, καὶ αὐτοὺς τοὺς Παίονας καλεῖσθαι Πελαγόνας.»
Χαρακτηριστική είναι η απάντηση του ομηρικού Αστεροπαίου στον Αχιλλέα για τη χώρα του. Ο Όμηρος την χαρακτηρίζει απομακρυσμένη και τον Παίονα ήρωα ως γιο του Πηλεγόνος.
« Πηλεΐδη μεγάθυμε τί ἦ γενεὴν ἐρεείνεις;
εἴμ᾽ ἐκ Παιονίης ἐριβώλου τηλόθ᾽ ἐούσης
Παίονας ἄνδρας ἄγων δολιχεγχέας·
ἥδε δέ μοι νῦν
ἠὼς ἑνδεκάτη ὅτε Ἴλιον εἰλήλουθα.
αὐτὰρ ἐμοὶ γενεὴ ἐξ Ἀξιοῦ εὐρὺ ῥέοντος
Ἀξιοῦ, ὃς κάλλιστον ὕδωρ ἐπὶ γαῖαν ἵησιν,
ὃς τέκε Πηλεγόνα κλυτὸν ἔγχεϊ· τὸν δ᾽ ἐμέ φασι
γείνασθαι· νῦν αὖτε μαχώμεθα φαίδιμ᾽ Ἀχιλλεῦ»
(ραψωδία Φ 153)
Μετάφραση :
«Πηλείδη μεγαλόψυχε», του αντείπε ο Αστεροπαίος,
«την γενεάν μου τι ερωτάς; Από την Παιονίαν
είμαι την μεγαλόσβωλην την απομακρυσμένη
και των Παιόνων αρχηγός των μακρολογχοφόρων.
Η ενδεκάτη έφεξε αυγή που έφθασα στην Τροίαν,
κατάγομαι απ’ τον Αξιόν, πλατύροο ποτάμι,
το ωραιότερο της γης, και ο Πηλεγών υιός του,
περίφημος κονταριστής, εγέννησεν εμένα.
Και τώρ’ ας πολεμήσωμε, λαμπρότατε Πηλείδη.».
Φώτο: Παιονικό Νόμισμα "ΑΥΔΟΛΕΩΝ"
(ο έχων αυδή-φωνή λέοντος)
Πιο κάτω θα αναφέρει ο Όμηρος και γι’ άλλους Παίονες.
Έτσι έχουμε τα παιονικά ονόματα: Θερσίλοχος, Μύδωνας, Θράσιος, Αστύπυλος, Αίνιος, Μνήσος, Οφελέστης.
Συγκεκριμένα:
«ἔνθ᾽ ἕλε Θερσίλοχόν τε Μύδωνά τε Αστύπυλόν τε
Μνῆσόν τε Θρασίον τε καὶ Αἵνιον ἠδ’ Ὁφελέστην·»
(ραψωδία Φ,200)
Δηλαδή,
«έστρωσ’ εκεί, Θερσίλοχον, Μύδωνα και Θρασίον
και Αστύπυλον και Αίνιον και Μνήσον και Οφελέστην»
Ενώ σε ένα άλλο σημείο της Ιλιάδας έχουμε το όνομα του Απισάονος που ήταν γιος του Ιππασίδη:
"καὶ ἀκόντισε δουρὶ φαεινῷ,
καὶ βάλεν Ἱππασίδην Ἀπισάονα ποιμένα λαῶν
ἧπαρ ὑπὸ πραπίδων, εἶθαρ δ᾽ ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσεν,
ὅς ῥ᾽ ἐκ Παιονίης ἐριβώλακος εἰληλούθει, 350
καὶ δὲ μετ᾽ Ἀστεροπαῖον ἀριστεύεσκε μάχεσθαι."
Ὁμήρου Ἰλιὰς Ρ 343
δηλαδή,
"και ακόντισε την λόγχην
στο συκώτι του Απισάονος, μεγάλου πολεμάρχου,
του Ιππασίδη, και νεκρόν τον κύλησε στο χώμα.
Από την μεγαλόστηλην είχ’ έλθει Παιονίαν
μαχητής πρώτος, δεύτερος απ’ τον Αστεροπαίον."
(σε μετάφραση :Ι. Πολυλά)
Την εποχή του Στράβωνα ως κυρίως Παιονία χαρακτηρίζεται η περιοχή της αμφαξίτιδας, του άνω ρου, του Αξιού ποταμού. Γράφει στα γεωγραφικά του:
«Παίονες δὲ τὰ περὶ τὸν Ἀξιὸν ποταμὸν καὶ τὴν καλουμένην διὰ τοῦτο Ἀμφαξῖτιν» Έτσι βλέπουμε πως είχαν αποκοπεί από τα παράλια και είχαν συγκεντρωθεί στις πηγές του Στρυμώνα και Αξιού ποταμού.
Ο αρχηγέτης των Παιόνων και τα παιονικά φύλα
Ο Παυσανίας μας δίνει μια διάσταση για την ονομασία των Παιόνων. Διηγείται ο Παυσανίας (Βιβλίο V –Ἠλιακών Α’):
« Ο Αέθλιος, που ήταν γιος του Δία, και η Πρωτογένεια, που ήταν κόρη του Δευκαλίωνα, έκαναν ένα γιο τον Ενδυμίωνα. Αυτόν τον αγάπησε η Σελήνη. Και από τη θεά αυτή απέκτησε τρεις γιους και μια κόρη. Τον Παίονα, τον Επειό και τον Αιτωλό και κόρη την Ευρυκύδα.
Ο Ενδυμίωνας προκήρυξε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία μεταξύ των γιων του για το βασιλικό θρόνο και νίκησε ο Επειός. Ο Παίονας στεναχωρημένος από την ήττα, έφυγε όσο μπορούσε πιο μακριά και από αυτόν πήρε το όνομα Παιονία η περιοχή που βρίσκονταν πέρα από τον Αξιό ποταμό.» Η αναφορά του Ομήρου για τους Παίονες και το ιππικό τους στα χρόνια του Τρωϊκού πολέμου, μας παρέχει την εικόνα ενός αρχέγονου λαού που είχε εδραιώσει στα βόρεια ένα ισχυρό και μεγάλο κράτος.
Πότε άρχισε να συρρικνώνεται παραδίδοντας εδάφη στους αρχαίους Θράκες δεν μας είναι γνωστό. Κατάλοιπα όμως του μεγάλου κράτους των Παιόνων βρίσκουμε σε πολλές περιοχές.
Έτσι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, έχουμε διασκορπισμένες παιονικές φυλές στο γενικότερο ιστορικό χώρο της χερσονήσου: τους Σιροπαίονες, Γρααίους, Λαιαίους, Παιόπλες, Παναίους και άλλες μικρότερες γύρω από την Πρασιάδα λίμνη. Γνωστές παιονικές πόλεις είναι η αναφερόμενη από τον Όμηρο Αμυδώνα, καθώς η Άστιβος (σημερινή σκοπιανή πόλη Στιπ), η Δόβηρος (που αναφέρεται στην εκστρατεία του Σιτάλκη), γύρω στη λίμνη Δοϊράνη, το Αστραίον (σημερινή σκοπιανή Στρώμνιτσα) και οι Στόβοι.
Γνωστοί Παίονες βασιλείς:
Πυραίχμης (στον τρωϊκό πόλεμο)
Άγις, ήταν σύγχρονος του Φίλιππου της Μακεδονίας
Λύκκειος, περί τα 359 340 π. Χ.
Πατράος, περί τα 340 315 π. Χ.
Αυδολέων, γιος του Πατράου, περί τα 315 286 π. Χ.
Αρίστων, γιος και διάδοχος του Αυδολέοντος.
Δροπίων, περί τα 279 π.Χ.
Πολλές ιστορικές αναφορές έχουμε στη διάρκεια των μακεδονικών χρόνων όπου οι Παίονες βρίσκονταν σε συνεχή αντιπαλότητα με το αναπτυσσόμενο μακεδονικό κράτος. Μετά το θάνατο το Μ. Αλεξάνδρου ακολούθησαν εκ νέου μια ελεύθερη ιστορική πορεία.
Εν κατακλείδι σημειώνουμε πως η ισχυρή παρουσία των Παιόνων διήρκησε πάνω από χίλια χρόνια και έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις ελληνικές ιστορικές περιόδους.
Η επιγραφή του 'Διόνυσου του Παιονικού'. Βρέθηκε στην περιοχή του Κιλκίς
Μια επιγραφή που βρέθηκε στην περιοχή Τίκβες του κράτους των Σκοπίων και δημοσιεύθηκε πριν από μια εικοσαετία περίπου, αναφέρεται στον βασιλιά των Παιόνων Δροπίωνα το γιο του Λέοντος.
Η επιγραφή αυτή έχει ως εξής:
«ΔΡΟΠΙΟΝΑ ΛΕΟΝΤΟΣ Π(ΑΤΕΡΑ?)
ΚΑΙ ΜΩΑΝΤΑ
ΒΑΣΙΛΕΑ ΠΑΙΟΝΩΝ
ΤΩΝ Π- ΑΠΕΤΗ» Η γραφή της επιγραφής, που ήταν στην ελληνική, δεν εντυπωσίασε ιδιαίτερα την ιστορική κοινότητα. Εκείνο, όμως, που ανέτρεπε δεδομένα ήταν η αναφορά της στο βασιλιά της Παιονίας Δροπίωνα! Ο Δροπίων βασίλευσε περί το 279 π.Χ., και αναφέρεται από τον Παυσανία. Έστησε, μάλιστα, στους Δελφούς, όπως αναφέρει, ως τιμητικό ανάθεμα, μια χάλκινη κεφαλή βίσωνος. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως σύμφωνα με τον Παυσανία οι βίσωνες της περιοχής ήταν ιδιαίτερα δασείς (μαλλιαροί) στο στήθος και στη γενειάδα. (Παυσ. Θ, 21.)
Εντυπωσίασε, λοιπόν, το γεγονός της παρουσίας των Παιόνων στη μετααλεξανδρινή εποχή με ελληνική γραφή και ελληνικά ονόματα. Μέχρι τότε πιστεύονταν πως επρόκειτο για ένα βόρειο και άγριο λαό, σχεδόν βάρβαρο. Ήταν γνωστά, βέβαια, τα βασιλικά ονόματα των Παιόνων αλλά δεν γνωρίζαμε τίποτε σχετικά με τη γλώσσα και τη γραφή του λαού αυτού.
Οι μαρτυρίες του Ηροδότου, του Στράβωνα, του Παυσανία ή ακόμη και του Θουκυδίδη, δεν ήταν πολύ κολακευτικές για τον λαό αυτόν.
Όταν όμως ανακαλύφθηκε το έτος 1877, στην Ολυμπία, το βάθρο ενός ανδριάντα στο οποίο υπήρχε ανάγλυφη επιγραφή που έγραφε πως είχε στηθεί από το Κοινό των Παιόνων προς τιμή του βασιλιά Δροπίωνα, τότε διασαφηνίστηκε πλήρως πως επρόκειτο για ένα αρχαίο ελληνικό φύλο.
Η επιγραφή της Ολυμπίας:
“[Δρω]πίωνα Λέοντος
[βα]σιλέα Παιόνων
[κ]αὶ κτίστην τὸ κοινὸν
τῶν Παιόνων ἀνέθηκε
ἀρετῆς ἕνεκεν
καὶ εὐνοίας τῆς ἐς αὐτούς” Επιβεβαιώθηκε έτσι πως οι Παίονες συμμετείχαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες στους οποίους έπαιρναν μέρος μόνον Έλληνες.
Η ιστορική ενασχόληση περί Μακεδονίας τον τελευταίο μισό αιώνα, είχε βάλει στο περιθώριο την έρευνα αυτού του αρχέγονου και σκληροτράχηλου ελληνικού φύλου.
Νέα διάσταση έδωσε μια άλλη επιγραφή που βρέθηκε το 1961, στο χωριό Κεντρικό του Κιλκίς (αρχαία Κρηστωνία). Η επιγραφή αυτή που είναι ανάγλυφη σε βάθρο και είναι διπλής όψης έχει ως εξής:
«ΔΙΟΝΥΣΟΝ ΠΑΙΟΝΙΚΟΝ ΙΕΡΗΤΕΥΩΝ ΕΚ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΑΝΕΘΗΚΕΝ»
Και στην άλλη όψη αναγράφονται τα εξής:
«ΔΑΡΕΑΣ ΣΩΠΑΤΡΟΥ ΔΙΟΝΥ
ΣΩ ΠΑΙΟΝΙΚΩ ΙΕΡΗΤΕΥΩΝ
ΑΝΕΘΗΚΕΝ ΜΕΤΑ ΝΙΚΑΝΟΡΟΣ
[ΤΟΥ] ΥΙΟΥ ΕΚ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ»
Μέσα από τη θρησκευτική αυτή διάσταση της επιγραφής, όπου λατρεύεται ο Διόνυσος ο Παιονικός, στην πάλαι ποτε Κρηστωνία, αναφαίνεται η λαλούσα γλώσσα, των απλών κατοίκων Παιόνων της περιοχής. Στη συγκεκριμένη επιγραφή έχουμε τα ονόματα κατοίκων που είναι: Δαρέας, Σώπατρος και Νικάνωρ. Κοινά ελληνικά ονόματα.
Τον 5ο αιώνα π.Χ., με την επέκταση των Μακεδόνων, το κράτος των Παιόνων είχε συρρικνωθεί βορειότερα της λίμνης Δοϊράνης.
Ιστορική διαδρομή
Πολλές αναφορές γίνονται στην Ιλιάδα του Ομήρου για τους Παίονες και την ηρωϊκή συμπεριφορά τους.
Στον πόλεμο της Τροίας βρίσκονταν με το πλευρό των Τρώων. Πρωτεύουσά τους, τότε, ήταν η Αμυδώνα που βρισκόταν στις όχθες του Αξιού ποταμού. Αρχηγός τους ήταν ο Πυραίχμης. (όνομα που προέρχεται από: πυρ & αιχμή).
φωτο: Παιονικό Νόμισμα "ΠΑΤΡΑΟΣ"
Αναφέρει σχετικά ο Όμηρος:
"Αὐτὰρ Πυραίχμης ἄγε Παίονας ἀγκυλοτόξους
τηλόθεν ἐξ Ἀμυδῶνος ἀπ᾽ Ἀξιοῦ εὐρὺ ῥέοντος,
Ἀξιοῦ οὗ κάλλιστον ὕδωρ ἐπικίδναται αἶαν"
(Ιλιάς β’ 850)
δηλαδή,
"Οι τοξοφόροι Παίονες με τον Πυραίχμην ήλθαν
μακρόθεν, από τον Αξιόν, πλατύροο ποτάμι
το ωραιότερο της γης, και απ’ την Αμυδώνα."
Στη διάρκεια των ομηρικών χρόνων οι Παίονες είχαν ένα δυνατό και μεγάλο κράτος. Η Παιονία συνόρευε με τη Δαρδανία και τους Αρδιαίους Θράκες, είχε υπό την κατοχή της όλες τις περιοχές περί τον Αξιό ποταμό, περί το Στρυμόνα και έφθανε μέχρι το Παγγαίο όρος.
Αναφέρει ο Στράβων:
«Ὅτι καὶ πάλαι καὶ νῦν οἱ Παίονες φαίνονται πολλὴν τῆς νῦν Μακεδονίας κατεσχηκότες, ὡς καὶ Πέρινθον πολιορκῆσαι, καὶ Κρηστωνίαν καὶ Μυγδονίδα πᾶσαν καὶ τὴν Ἀγριάνων μέχρι Παγγαίου ὑπ' αὐτοῖς γενέσθαι». (Γεωγραφικών ζ΄)
Ο ίδιος συγγραφέας μας δηλώνει πως μερικοί λέγουν πως οι Παίονες ήρθαν στην περιοχή ως άποικοι των Φρυγών, ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως ήταν αρχηγοί αυτών. Αυτές, όμως, είναι εικασίες που δεν μπορούν να θεμελιώσουν κάτι το ιδιαίτερο. Η Παιονία είχε επεκταθεί μέχρι την Πιερία και την Πελαγονία όπου η τελευταία ονομαζόταν παλαιότερα Ορεστία. Μας πληροφορεί μάλιστα πως ο Αστεροπαίος που καταγότανε από την Παιονία και πολέμησε στην Τροία, ήταν γιος του Πελαγόνου και οι Παίονες ονομάζονταν, επίσης, Πελαγόνες. Υπήρχε δηλαδή ταύτιση της Πελαγονίας με την Παιονία.
Γράφει ο Στράβων στο ίδιο βιβλίο:
«Τοὺς δὲ Παίονας οἱ μὲν ἀποίκους Φρυγῶν, οἱ δ' ἀρχηγέτας ἀποφαίνουσι, καὶ τὴν Παιονίαν μέχρι Πελαγονίας καὶ Πιερίας ἐκτετάσθαι φασί· καλεῖσθαι δὲ πρότερον Ὀρεστίαν τὴν Πελαγονίαν, τὸν δὲ Ἀστεροπαῖον, ἕνα τῶν ἐκ Παιονίας στρατευσάντων ἐπ' Ἴλιον ἡγεμόνων, οὐκ ἀπεικότως υἱὸν λέγεσθαι Πηλεγόνος, καὶ αὐτοὺς τοὺς Παίονας καλεῖσθαι Πελαγόνας.»
Χαρακτηριστική είναι η απάντηση του ομηρικού Αστεροπαίου στον Αχιλλέα για τη χώρα του. Ο Όμηρος την χαρακτηρίζει απομακρυσμένη και τον Παίονα ήρωα ως γιο του Πηλεγόνος.
« Πηλεΐδη μεγάθυμε τί ἦ γενεὴν ἐρεείνεις;
εἴμ᾽ ἐκ Παιονίης ἐριβώλου τηλόθ᾽ ἐούσης
Παίονας ἄνδρας ἄγων δολιχεγχέας·
ἥδε δέ μοι νῦν
ἠὼς ἑνδεκάτη ὅτε Ἴλιον εἰλήλουθα.
αὐτὰρ ἐμοὶ γενεὴ ἐξ Ἀξιοῦ εὐρὺ ῥέοντος
Ἀξιοῦ, ὃς κάλλιστον ὕδωρ ἐπὶ γαῖαν ἵησιν,
ὃς τέκε Πηλεγόνα κλυτὸν ἔγχεϊ· τὸν δ᾽ ἐμέ φασι
γείνασθαι· νῦν αὖτε μαχώμεθα φαίδιμ᾽ Ἀχιλλεῦ»
(ραψωδία Φ 153)
Μετάφραση :
«Πηλείδη μεγαλόψυχε», του αντείπε ο Αστεροπαίος,
«την γενεάν μου τι ερωτάς; Από την Παιονίαν
είμαι την μεγαλόσβωλην την απομακρυσμένη
και των Παιόνων αρχηγός των μακρολογχοφόρων.
Η ενδεκάτη έφεξε αυγή που έφθασα στην Τροίαν,
κατάγομαι απ’ τον Αξιόν, πλατύροο ποτάμι,
το ωραιότερο της γης, και ο Πηλεγών υιός του,
περίφημος κονταριστής, εγέννησεν εμένα.
Και τώρ’ ας πολεμήσωμε, λαμπρότατε Πηλείδη.».
Φώτο: Παιονικό Νόμισμα "ΑΥΔΟΛΕΩΝ"
(ο έχων αυδή-φωνή λέοντος)
Πιο κάτω θα αναφέρει ο Όμηρος και γι’ άλλους Παίονες.
Έτσι έχουμε τα παιονικά ονόματα: Θερσίλοχος, Μύδωνας, Θράσιος, Αστύπυλος, Αίνιος, Μνήσος, Οφελέστης.
Συγκεκριμένα:
«ἔνθ᾽ ἕλε Θερσίλοχόν τε Μύδωνά τε Αστύπυλόν τε
Μνῆσόν τε Θρασίον τε καὶ Αἵνιον ἠδ’ Ὁφελέστην·»
(ραψωδία Φ,200)
Δηλαδή,
«έστρωσ’ εκεί, Θερσίλοχον, Μύδωνα και Θρασίον
και Αστύπυλον και Αίνιον και Μνήσον και Οφελέστην»
Ενώ σε ένα άλλο σημείο της Ιλιάδας έχουμε το όνομα του Απισάονος που ήταν γιος του Ιππασίδη:
"καὶ ἀκόντισε δουρὶ φαεινῷ,
καὶ βάλεν Ἱππασίδην Ἀπισάονα ποιμένα λαῶν
ἧπαρ ὑπὸ πραπίδων, εἶθαρ δ᾽ ὑπὸ γούνατ᾽ ἔλυσεν,
ὅς ῥ᾽ ἐκ Παιονίης ἐριβώλακος εἰληλούθει, 350
καὶ δὲ μετ᾽ Ἀστεροπαῖον ἀριστεύεσκε μάχεσθαι."
Ὁμήρου Ἰλιὰς Ρ 343
δηλαδή,
"και ακόντισε την λόγχην
στο συκώτι του Απισάονος, μεγάλου πολεμάρχου,
του Ιππασίδη, και νεκρόν τον κύλησε στο χώμα.
Από την μεγαλόστηλην είχ’ έλθει Παιονίαν
μαχητής πρώτος, δεύτερος απ’ τον Αστεροπαίον."
(σε μετάφραση :Ι. Πολυλά)
Την εποχή του Στράβωνα ως κυρίως Παιονία χαρακτηρίζεται η περιοχή της αμφαξίτιδας, του άνω ρου, του Αξιού ποταμού. Γράφει στα γεωγραφικά του:
«Παίονες δὲ τὰ περὶ τὸν Ἀξιὸν ποταμὸν καὶ τὴν καλουμένην διὰ τοῦτο Ἀμφαξῖτιν» Έτσι βλέπουμε πως είχαν αποκοπεί από τα παράλια και είχαν συγκεντρωθεί στις πηγές του Στρυμώνα και Αξιού ποταμού.
Ο αρχηγέτης των Παιόνων και τα παιονικά φύλα
Ο Παυσανίας μας δίνει μια διάσταση για την ονομασία των Παιόνων. Διηγείται ο Παυσανίας (Βιβλίο V –Ἠλιακών Α’):
« Ο Αέθλιος, που ήταν γιος του Δία, και η Πρωτογένεια, που ήταν κόρη του Δευκαλίωνα, έκαναν ένα γιο τον Ενδυμίωνα. Αυτόν τον αγάπησε η Σελήνη. Και από τη θεά αυτή απέκτησε τρεις γιους και μια κόρη. Τον Παίονα, τον Επειό και τον Αιτωλό και κόρη την Ευρυκύδα.
Ο Ενδυμίωνας προκήρυξε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία μεταξύ των γιων του για το βασιλικό θρόνο και νίκησε ο Επειός. Ο Παίονας στεναχωρημένος από την ήττα, έφυγε όσο μπορούσε πιο μακριά και από αυτόν πήρε το όνομα Παιονία η περιοχή που βρίσκονταν πέρα από τον Αξιό ποταμό.» Η αναφορά του Ομήρου για τους Παίονες και το ιππικό τους στα χρόνια του Τρωϊκού πολέμου, μας παρέχει την εικόνα ενός αρχέγονου λαού που είχε εδραιώσει στα βόρεια ένα ισχυρό και μεγάλο κράτος.
Πότε άρχισε να συρρικνώνεται παραδίδοντας εδάφη στους αρχαίους Θράκες δεν μας είναι γνωστό. Κατάλοιπα όμως του μεγάλου κράτους των Παιόνων βρίσκουμε σε πολλές περιοχές.
Έτσι, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, έχουμε διασκορπισμένες παιονικές φυλές στο γενικότερο ιστορικό χώρο της χερσονήσου: τους Σιροπαίονες, Γρααίους, Λαιαίους, Παιόπλες, Παναίους και άλλες μικρότερες γύρω από την Πρασιάδα λίμνη. Γνωστές παιονικές πόλεις είναι η αναφερόμενη από τον Όμηρο Αμυδώνα, καθώς η Άστιβος (σημερινή σκοπιανή πόλη Στιπ), η Δόβηρος (που αναφέρεται στην εκστρατεία του Σιτάλκη), γύρω στη λίμνη Δοϊράνη, το Αστραίον (σημερινή σκοπιανή Στρώμνιτσα) και οι Στόβοι.
Γνωστοί Παίονες βασιλείς:
Πυραίχμης (στον τρωϊκό πόλεμο)
Άγις, ήταν σύγχρονος του Φίλιππου της Μακεδονίας
Λύκκειος, περί τα 359 340 π. Χ.
Πατράος, περί τα 340 315 π. Χ.
Αυδολέων, γιος του Πατράου, περί τα 315 286 π. Χ.
Αρίστων, γιος και διάδοχος του Αυδολέοντος.
Δροπίων, περί τα 279 π.Χ.
Πολλές ιστορικές αναφορές έχουμε στη διάρκεια των μακεδονικών χρόνων όπου οι Παίονες βρίσκονταν σε συνεχή αντιπαλότητα με το αναπτυσσόμενο μακεδονικό κράτος. Μετά το θάνατο το Μ. Αλεξάνδρου ακολούθησαν εκ νέου μια ελεύθερη ιστορική πορεία.
Εν κατακλείδι σημειώνουμε πως η ισχυρή παρουσία των Παιόνων διήρκησε πάνω από χίλια χρόνια και έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις ελληνικές ιστορικές περιόδους.