Μια ταπεινή ειδησούλα χαμένη στα ψιλά των εφημερίδων: 'ΝΕΑΙ ΣΦΑΓΑΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ' (εφημ. 'Εμπρός' 4 Ιανουαρίου 1900)Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη στα βαλκάνια η σλαβομακεδονική προπαγάνδα, η συστηματική και μεθοδευμένη πρακτική των ‘μακεδονιστών’, των απογόνων, δηλαδή, των Βουλγάρων και των σλαβικών φυλών που εγκαταστάθηκαν τη βυζαντική εποχή, στο γεωγραφικό χώρο της ιστορικής Μακεδονίας.
Θα γυρίσουμε το ρολόϊ του χρόνου πίσω. Θα πάμε έναν αιώνα πριν.
Τότε που μετά την ήττα του ελληνικού στρατού το 1897, δημιουργήθηκε μια ανεξέλεγκτη κατάσταση στις υπόδουλες, από τους Οθωμανούς, ιστορικές ελληνικές περιοχές. Εκτός από την σκλήρυνση των Τούρκων σε κάθε τι ελληνικό την εποχή εκείνη, παρατηρήθηκε, όπως αναμένονταν , η αναζωπύρωση της συστηματικής πρακτικής της Βουλγαρίας για τον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας με κάθε μέσο και τρόπο.
Οι ιστορικές πηγές που δίδουν πληροφορίες για τη δραματική κατάσταση που επικρατούσε στη μακεδονική γη είναι πάρα πολλές. Η οικτρή αλήθεια είναι πως τα συμβαίνοντα στην Μακεδονία, αξιολογήθηκαν με μεγάλη καθυστέρηση από το τότε ελληνικό κράτος.
Στο παρόν αρθρίδιο θα αναφερθούμε στις χρονιές 1899 και 1900, όπου οι σφαγές των Ελλήνων - και όχι μόνον - της Μακεδονίας ήταν ανεξέλεγκτες.
Με το ηλεκτρονικό ξεφύλλισμα των εφημερίδων της εποχής, μας δίνεται μια απτή εικόνα της δραματικής κατάστασης που επικρατούσε στη Μακεδονία.. Διαπιστώνουμε μέσα από τα μικρά σημειώματα ή τις κατά τροχάδην αναφορές, σοβαρά γεγονότα που εκτυλίσσονταν στις πέρα των συνόρων της παλιάς Ελλάδας περιοχών.
Στόχος των Βουλγάρων κομιτατζήδων ήταν οι απλοί παπάδες, οι επίσκοποι καθώς και οι πρόκριτοι. Αυτοί οι γενναίοι Μακεδόνες, εν μέσω οθωμανικής κατοχής και βουλγαρικού τρόμου, δήλωναν περήφανα την ελληνική καταγωγή τους, διατράνωναν τα πιστεύω τους και δεν υπέκυπταν στις απειλές που δέχονταν για τη ζωή τους.
Ήταν οι αφανείς ήρωες του ελληνισμού της Μακεδονίας στα σκοτεινά εκείνα χρόνια. Ήταν οι αφανείς ήρωες που εμείς, σήμερα, προσπαθούμε να αναδείξουμε ένα μικρό, πολύ μικρό τμήμα από το σύνολο αυτό των Ελλήνων Μαρτύρων της Μακεδονίας.
φωτο: πρωτοσέλιδο με τη φωτογραφία του ιατρού Άγγελου Σακελλαρίου
«Να ξυπνήσουμε»
Εφημερίδα των Αθηνών με πρωτοσέλιδο άρθρο της, στις 12 Φεβρουαρίου 1900, κατακεραυνώνει την ελληνική κυβέρνηση και την χαρακτηρίζει ’άνανδρη’, αλλά κατακρίνει και το σύνολο της κοινής γνώμης που αδιαφορεί για τα γεγονότα της Μακεδονίας.: Ο δημοσίευμα έχει τον τίτλο «Εξυπνήσωμεν». Παραθέτουμε ένα μέρος από αυτό που είναι ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατούσε:
«Όσοι δεν επρόσεξαν εις την χθεσινήν είδησίν μας περί των νέων φόνων τεσσάρων Ελλήνων της Μακεδονίας, δύνανται ν’ αναγνώσουν την σημερινήν εκ Θεσσαλονίκης ανταπόκρισίν μας.
Διότι θα εννοήσουν πλέον καθαρά, ότι η σκόπιμος αδράνεια της Πύλης, η ανανδρία των ελληνικών κυβερνήσεων και η αδιαφορία της εν Ελλάδι κοινής γνώμης παρέδωκαν ομόφυλον πληθυσμόν εις την διάκρισιν των εκ Σόφιας τεράτων.»
Και δικαιολογώντας, ο αρθρογράφος, πως η Ελλάδα βρισκόταν υπό της σκιάς μιας ήττας, θα σημειώσει:
« Βεβαίως την επομένην ενός ατυχούς πολέμου δεν είναι εύκολον να διεκδικήση τις εντόνως τα εθνικά αυτού δίκαια»
Και συνεχίζοντας τονίζει:
«Αλλά θεωρούμε ως έσχατη απόγνωση για ένα ελεύθερο κράτος να βλέπει φανερά το άτιμο έργο δολοφόνων χωρίς να εγείρει φωνή διαμαρτυρίας και χωρίς να εξαντλήσει όλα τα μέσα για να υπερασπίσει τους σφαζόμενους αδελφούς»
Δολοφονίες ιερέων και προκρίτων
Ένα δειλό δημοσίευμα με πέντε αράδες μας κάνει γνωστή τη σφαγή εθνομαρτύρων τον Ιανουάριο του 1900, που όπως τονίζει τέτοια γεγονότα είναι πολύ συχνά στην περιοχή.
Το δημοσίευμα έχει τίτλο:
«ΝΕΑΙ ΣΦΑΓΑΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - και πάλιν οι Βούλγαροι».
Γράφει τα εξής:
«Κατ’ ειδήσεις εκ Μακεδονίας οι Βούλγαροι της Δοϊράνης εδολοφόνησαν τον Έλληνα πρόκριτον της κωμοπόλεως ταύτης Γρηγ. Παπαδημητρίου και τον ιερέα του Κριτσόβου Παπανικόλαν, ένα των θερμοτέρων πατριωτών. Τοιαύται δολοφονίαι Ελλήνων λαμβάνουσι χώραν συχνότατα, διότι φαίνεται, ότι οι Βούλγαροι απεφάσισαν να εξοντώσουν πάντα Έλληνα, δυνάμενον να ματαιώσει τα εν Μακεδονία σχέδιά των.»
Λίγες μέρες μετά, δημοσιεύεται ο φόνος ενός άλλου εθνομάρτυρα. Διαβάζουμε στην εφημερίδα ‘Εμπρός’ της 16ης Ιανουαρίου 1900:
“ΦΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΟΣ ΙΕΡΕΩΣ».
Πρόκειται για τη δολοφονία του Έλληνα ιερέα του χωριού Γραδομπόρι, στην περιοχή της Γευγελής. Ενώ τον ίδιο μήνα κομιτατζήδες δολοφόνησαν άλλον έναν εθνομάρτυρα στο χωριό Μιράφτσα. Περιέχυσαν με πετρέλαιο τον Έλληνα ιερέα του χωριού και τον έκαψαν. Πληροφορούμαστε πως οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν τους δολοφόνους, αλλά με μεσολάβηση του Ρώσου προξένου στην Κωνσταντινούπολη αφέθησαν ελεύθεροι.
Από το γεγονός αυτό διαφαίνονται και οι σχέσεις της Βουλγαρίας με τη Ρωσία, που η τελευταία χρηματοδοτούσε το βουλγαρικό κομιτάτο για τον ‘εκβουλγαρισμό’ της Μακεδονίας.
Τον επόμενο μήνα- τέλη Φεβρουαρίου 1900, προσπάθησαν να δολοφονήσουν έναν δάσκαλο στη Νεοχωρούδα:
«Δευτέραν δολοφονικήν απόπειραν επεχείρησαν οι Βούλγαροι εναντίον του εν των χωρίω Νεοχωρούδας Έλληνος διδασκάλου Θ. Πρασοπούλου, ο οποίος διεσώθη ως εκ θαύματος και χάρις εις την ερρωμένην αντίστασιν, την οποίαν αντέταξεν εναντίον των δολοφόνων» (Εμπρός 28/2/1900).
Εφημερίδα των Αθηνών με πρωτοσέλιδο άρθρο της, στις 12 Φεβρουαρίου 1900, κατακεραυνώνει την ελληνική κυβέρνηση και την χαρακτηρίζει ’άνανδρη’, αλλά κατακρίνει και το σύνολο της κοινής γνώμης που αδιαφορεί για τα γεγονότα της Μακεδονίας.: Ο δημοσίευμα έχει τον τίτλο «Εξυπνήσωμεν». Παραθέτουμε ένα μέρος από αυτό που είναι ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατούσε:
«Όσοι δεν επρόσεξαν εις την χθεσινήν είδησίν μας περί των νέων φόνων τεσσάρων Ελλήνων της Μακεδονίας, δύνανται ν’ αναγνώσουν την σημερινήν εκ Θεσσαλονίκης ανταπόκρισίν μας.
Διότι θα εννοήσουν πλέον καθαρά, ότι η σκόπιμος αδράνεια της Πύλης, η ανανδρία των ελληνικών κυβερνήσεων και η αδιαφορία της εν Ελλάδι κοινής γνώμης παρέδωκαν ομόφυλον πληθυσμόν εις την διάκρισιν των εκ Σόφιας τεράτων.»
Και δικαιολογώντας, ο αρθρογράφος, πως η Ελλάδα βρισκόταν υπό της σκιάς μιας ήττας, θα σημειώσει:
« Βεβαίως την επομένην ενός ατυχούς πολέμου δεν είναι εύκολον να διεκδικήση τις εντόνως τα εθνικά αυτού δίκαια»
Και συνεχίζοντας τονίζει:
«Αλλά θεωρούμε ως έσχατη απόγνωση για ένα ελεύθερο κράτος να βλέπει φανερά το άτιμο έργο δολοφόνων χωρίς να εγείρει φωνή διαμαρτυρίας και χωρίς να εξαντλήσει όλα τα μέσα για να υπερασπίσει τους σφαζόμενους αδελφούς»
Δολοφονίες ιερέων και προκρίτων
Ένα δειλό δημοσίευμα με πέντε αράδες μας κάνει γνωστή τη σφαγή εθνομαρτύρων τον Ιανουάριο του 1900, που όπως τονίζει τέτοια γεγονότα είναι πολύ συχνά στην περιοχή.
Το δημοσίευμα έχει τίτλο:
«ΝΕΑΙ ΣΦΑΓΑΙ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - και πάλιν οι Βούλγαροι».
Γράφει τα εξής:
«Κατ’ ειδήσεις εκ Μακεδονίας οι Βούλγαροι της Δοϊράνης εδολοφόνησαν τον Έλληνα πρόκριτον της κωμοπόλεως ταύτης Γρηγ. Παπαδημητρίου και τον ιερέα του Κριτσόβου Παπανικόλαν, ένα των θερμοτέρων πατριωτών. Τοιαύται δολοφονίαι Ελλήνων λαμβάνουσι χώραν συχνότατα, διότι φαίνεται, ότι οι Βούλγαροι απεφάσισαν να εξοντώσουν πάντα Έλληνα, δυνάμενον να ματαιώσει τα εν Μακεδονία σχέδιά των.»
Λίγες μέρες μετά, δημοσιεύεται ο φόνος ενός άλλου εθνομάρτυρα. Διαβάζουμε στην εφημερίδα ‘Εμπρός’ της 16ης Ιανουαρίου 1900:
“ΦΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΟΣ ΙΕΡΕΩΣ».
Πρόκειται για τη δολοφονία του Έλληνα ιερέα του χωριού Γραδομπόρι, στην περιοχή της Γευγελής. Ενώ τον ίδιο μήνα κομιτατζήδες δολοφόνησαν άλλον έναν εθνομάρτυρα στο χωριό Μιράφτσα. Περιέχυσαν με πετρέλαιο τον Έλληνα ιερέα του χωριού και τον έκαψαν. Πληροφορούμαστε πως οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν τους δολοφόνους, αλλά με μεσολάβηση του Ρώσου προξένου στην Κωνσταντινούπολη αφέθησαν ελεύθεροι.
Από το γεγονός αυτό διαφαίνονται και οι σχέσεις της Βουλγαρίας με τη Ρωσία, που η τελευταία χρηματοδοτούσε το βουλγαρικό κομιτάτο για τον ‘εκβουλγαρισμό’ της Μακεδονίας.
Τον επόμενο μήνα- τέλη Φεβρουαρίου 1900, προσπάθησαν να δολοφονήσουν έναν δάσκαλο στη Νεοχωρούδα:
«Δευτέραν δολοφονικήν απόπειραν επεχείρησαν οι Βούλγαροι εναντίον του εν των χωρίω Νεοχωρούδας Έλληνος διδασκάλου Θ. Πρασοπούλου, ο οποίος διεσώθη ως εκ θαύματος και χάρις εις την ερρωμένην αντίστασιν, την οποίαν αντέταξεν εναντίον των δολοφόνων» (Εμπρός 28/2/1900).
φωτο: η επιστολή των Ελλήνων της Μακεδονίας προς το Ελληνικό Κοινοβούλιο
Δολοφονίες χωρίς διάκριση
Οι κομιτατζήδες είχαν δικτυωθεί σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις της Μακεδονίας και πληροφορούνταν τις αντιδράσεις στα κελεύσματά τους. Δεν δίσταζαν να σκοτώσουν ακόμη και ομοεθνείς τους που δεν συνηγορούσαν στον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας. Έτσι έχουμε δολοφονίες Βούλγαρων ιερέων. Γράφει η εφημ. ‘Εμπρός’ στις 13 Δεκεμβρίου 1900:
Οι κομιτατζήδες είχαν δικτυωθεί σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις της Μακεδονίας και πληροφορούνταν τις αντιδράσεις στα κελεύσματά τους. Δεν δίσταζαν να σκοτώσουν ακόμη και ομοεθνείς τους που δεν συνηγορούσαν στον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας. Έτσι έχουμε δολοφονίες Βούλγαρων ιερέων. Γράφει η εφημ. ‘Εμπρός’ στις 13 Δεκεμβρίου 1900:
“ΒΟΥΛΓΑΡΟΣ ΙΕΡΕΥΣ ΦΟΝΕΥΜΕΝΟΣ-διότι παρήκουσε τας διαταγάς.”
Συγκεκριμένα αναφέρει:
«Το πρωί της Κυριακής βρέθηκε στην κλίνη του, φέροντας δύο φοβερές πληγές στο λαιμό ο Παπαστογιάννωφ, ιερέας Βούλγαρος του χωριού Γιαννόθου της επαρχίας Δεμίρ Ισάρ (Σιδηρόκαστρο). Οι Βούλγαροι χωρικοί που είδαν το νεκρό πήγαν στο Δεμίρ Ίσάρ για να καταγγείλουν ως δράστες της δολοφονίας τους Έλληνες. Οι αρχές συνέλαβαν και φυλάκισαν μερικούς από τους πρόκριτους. Ευτυχώς όμως την επόμενη ημέρα αποφυλακίστηκαν αφού αποδείχθηκε πως τη δολοφονία την έκαναν οι ίδιοι οι Βούλγαροι γιατί ο ιερέας παράκουσε στις οδηγίες του Κομιτάτου.»
Οι δολοφονίες αυτές ήταν, θα μπορούσαμε να πούμε, μια συνηθισμένη τακτική των κομιτατζήδων. Πριν από ένα χρόνο, διαβάζουμε στην ίδια εφημερίδα, στις 19 Μαίου 1899:
Συγκεκριμένα αναφέρει:
«Το πρωί της Κυριακής βρέθηκε στην κλίνη του, φέροντας δύο φοβερές πληγές στο λαιμό ο Παπαστογιάννωφ, ιερέας Βούλγαρος του χωριού Γιαννόθου της επαρχίας Δεμίρ Ισάρ (Σιδηρόκαστρο). Οι Βούλγαροι χωρικοί που είδαν το νεκρό πήγαν στο Δεμίρ Ίσάρ για να καταγγείλουν ως δράστες της δολοφονίας τους Έλληνες. Οι αρχές συνέλαβαν και φυλάκισαν μερικούς από τους πρόκριτους. Ευτυχώς όμως την επόμενη ημέρα αποφυλακίστηκαν αφού αποδείχθηκε πως τη δολοφονία την έκαναν οι ίδιοι οι Βούλγαροι γιατί ο ιερέας παράκουσε στις οδηγίες του Κομιτάτου.»
Οι δολοφονίες αυτές ήταν, θα μπορούσαμε να πούμε, μια συνηθισμένη τακτική των κομιτατζήδων. Πριν από ένα χρόνο, διαβάζουμε στην ίδια εφημερίδα, στις 19 Μαίου 1899:
“Άλλη επίθεσις Βουλγάρων κατά Σέρβου εν Μακεδονία»:
“προχθές εν τω χωρίω Κουκούσι (σ.σ. πρόκειται για την σημερινή πόλη Κιλκίς) τρεις Βούλγαροι επετέθησαν κατά του εκεί Σέρβου διδασκάλου Γιοβίτσεβιτς και τον ετραυμάτισαν σοβαρώς. Ο πληγωθείς μετηνέχθη εις Θεσσαλονίκην, μέγας δ’ εκ τούτου εγεννήθη αναβρασμός των Σέρβων κατά των Βουλγάρων και φόβος υπάρχει μη λάβωσι χώραν αντεκδικήσεις ευρυτέρων διαστάσεων.”
Δύο μήνες αργότερα, στις 27 Ιουλίου του 1899, διαβάζουμε:
“προχθές εν τω χωρίω Κουκούσι (σ.σ. πρόκειται για την σημερινή πόλη Κιλκίς) τρεις Βούλγαροι επετέθησαν κατά του εκεί Σέρβου διδασκάλου Γιοβίτσεβιτς και τον ετραυμάτισαν σοβαρώς. Ο πληγωθείς μετηνέχθη εις Θεσσαλονίκην, μέγας δ’ εκ τούτου εγεννήθη αναβρασμός των Σέρβων κατά των Βουλγάρων και φόβος υπάρχει μη λάβωσι χώραν αντεκδικήσεις ευρυτέρων διαστάσεων.”
Δύο μήνες αργότερα, στις 27 Ιουλίου του 1899, διαβάζουμε:
“Δολοφονία Βούλγαρου εν Βιτωλίοις-διότι εσέρβιζε»:
“Κατ’ ειδήσεις εκ Βιτωλίων τη ενεργεία του Βουλγαρικού Μακεδονικού Κομιτάτου, εδολοφονήθη αυτόθι ο μεγαλείτερος Βούλγαρος βιβλιοπώλης, ονόματι Ιάσωφ, επειδή εσέρβιζεν. Η δολοφονία έκαμεν μεγάλην εντύπωσιν.”
Η δολοφονική απόπειρα της Γουμένιτσας
Ένα γεγονός που ξύπνησε τότε την κοινή γνώμη ήταν η απόπειρα δολοφονίας του ιατρού της Γουμένισσας Ά. Σακελλαρίου. Ο γιατρός παρά το διαμπερές τραύμα του κατόρθωσε, τελικά, να επιζήσει.
Το θέμα βρισκόταν στη δημοσιότητα επί τουλάχιστον είκοσι ημέρες, έφθασε μάλιστα και στο ελληνικό κοινοβούλιο.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1900 σε συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων αναφέρθηκε το γεγονός της απόπειρας δολοφονίας του ιατρού της Γουμένισσας Άγγελου Σακελλαρίου, μετά από επιστολή που στάλθηκε από τους Έλληνες της Μακεδονίας. Γράφει η εφημερίδα ‘Εμπρός’ για τη συνεδρίαση της 9ης Δεκεμβρίου 1900 στην οποία παρευρίσκονταν 133 βουλευτές.
« Ο βουλευτής Γ. Αναστασόπουλος : αναγιγνώσκει δε επιστολήν εκ Μακεδονίας εν η περιγράφεται η εκ της τελευταίας αποπείρας θλίψις και απογοήτευσις των αυτόθι Χριστιανών και δια της οποίας διαμαρτύρονται δια τον εθνικόν λήθαργον, τον οποίον κοιμάται η ελληνική Κυβέρνησις.”
Ο Τύπος στιγμάτιζε τη στάση της τότε ελληνικής κυβέρνησης. Στις 7 Δεκεμβρίου 1900 γράφει η εφημερίδα ‘Εμπρός’ για την αδιάφορη στάση του μικρού ελληνικού κράτους:
“...Η ελληνική κυβέρνησις κοιμάται, η Βουλή σκέπτεται περί κωλυσιεργειών, οι άρχοντες ημών ταξιδεύουν επί έξη μήνας το έτος, οι Σύλλογοι φροντίζουν μόνον δια την κανονικήν είσπραξιν των συνδρομών, ο δε ελληνικός λαός απεγνωσμένος εξ όλης ταύτης της καταστάσεως έσκυψε την κεφαλήν αφήνων τα πάντα εις την τύχην.»
Και πιο κάτω:
« Μέχρι της ώρας ταύτης διακόσιοι εξήντα Έλληνες εφονεύθησαν εν Μακεδονία. Οι δολοφονηθέντες δε ούτοι ήσαν το άνθος του εν Μακεδονία Ελληνισμού. Τι έπραξε η Κυβέρνησις υπέρ αυτών; ...Το έθνος δεν ζητεί ακόμη εκδίκησιν. Ζητεί προπαρασκευή και θυσίας.»
Η δολοφονική απόπειρα της Γουμένιτσας
Ένα γεγονός που ξύπνησε τότε την κοινή γνώμη ήταν η απόπειρα δολοφονίας του ιατρού της Γουμένισσας Ά. Σακελλαρίου. Ο γιατρός παρά το διαμπερές τραύμα του κατόρθωσε, τελικά, να επιζήσει.
Το θέμα βρισκόταν στη δημοσιότητα επί τουλάχιστον είκοσι ημέρες, έφθασε μάλιστα και στο ελληνικό κοινοβούλιο.
Στις 10 Δεκεμβρίου 1900 σε συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων αναφέρθηκε το γεγονός της απόπειρας δολοφονίας του ιατρού της Γουμένισσας Άγγελου Σακελλαρίου, μετά από επιστολή που στάλθηκε από τους Έλληνες της Μακεδονίας. Γράφει η εφημερίδα ‘Εμπρός’ για τη συνεδρίαση της 9ης Δεκεμβρίου 1900 στην οποία παρευρίσκονταν 133 βουλευτές.
« Ο βουλευτής Γ. Αναστασόπουλος : αναγιγνώσκει δε επιστολήν εκ Μακεδονίας εν η περιγράφεται η εκ της τελευταίας αποπείρας θλίψις και απογοήτευσις των αυτόθι Χριστιανών και δια της οποίας διαμαρτύρονται δια τον εθνικόν λήθαργον, τον οποίον κοιμάται η ελληνική Κυβέρνησις.”
Ο Τύπος στιγμάτιζε τη στάση της τότε ελληνικής κυβέρνησης. Στις 7 Δεκεμβρίου 1900 γράφει η εφημερίδα ‘Εμπρός’ για την αδιάφορη στάση του μικρού ελληνικού κράτους:
“...Η ελληνική κυβέρνησις κοιμάται, η Βουλή σκέπτεται περί κωλυσιεργειών, οι άρχοντες ημών ταξιδεύουν επί έξη μήνας το έτος, οι Σύλλογοι φροντίζουν μόνον δια την κανονικήν είσπραξιν των συνδρομών, ο δε ελληνικός λαός απεγνωσμένος εξ όλης ταύτης της καταστάσεως έσκυψε την κεφαλήν αφήνων τα πάντα εις την τύχην.»
Και πιο κάτω:
« Μέχρι της ώρας ταύτης διακόσιοι εξήντα Έλληνες εφονεύθησαν εν Μακεδονία. Οι δολοφονηθέντες δε ούτοι ήσαν το άνθος του εν Μακεδονία Ελληνισμού. Τι έπραξε η Κυβέρνησις υπέρ αυτών; ...Το έθνος δεν ζητεί ακόμη εκδίκησιν. Ζητεί προπαρασκευή και θυσίας.»