Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Πριν από την καθιέρωση της σύγχρονης απλής γραφής, όπου γράφουμε τις σειρές και τις διαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά, υπήρχε η βουστροφηδόν γραφή. Έχουν βρεθεί στον ελληνικό χώρο πολλές επιγραφές της γραφής αυτής, που ανάγονται χρονολογικά περί τους 7ο & 6ο αιώνες π.Χ.Το πιο γνωστό κείμενο που γράφηκε βουστροφηδόν είναι οι Νόμοι του Σόλωνος, τον 6ο αιώνα π.Χ.
Το μειονέκτημα της γραφής αυτής ήταν πως στην αποτύπωση ενός μηνύματος όφειλε ο χαράκτης να γράψει τη δεξιόστροφη ροή των γραμμάτων στη μια σειρά και την αριστερόστροφη αυτών στη συνέχεια της άλλης σειράς.
Είχε όμως το πλεονέκτημα της συνεχόμενης ροής. Αρχίζει από τα δεξιά και διαβάζουμε προς τα αριστερά. Στο τέλος της σειράς ο οφθαλμός δεν επαναφέρεται (κενός) πάλι στα δεξιά για να συνεχίσει την ανάγνωση του κειμένου, αλλά επαναφέρεται στην κάτω σειρά διαβάζοντας από αριστερά προς τα δεξιά.
Παρομοιάστηκε η γραφή αυτή με το όργωμα ενός χωραφιού.
Πριν από την καθιέρωση της σύγχρονης απλής γραφής, όπου γράφουμε τις σειρές και τις διαβάζουμε από αριστερά προς δεξιά, υπήρχε η βουστροφηδόν γραφή. Έχουν βρεθεί στον ελληνικό χώρο πολλές επιγραφές της γραφής αυτής, που ανάγονται χρονολογικά περί τους 7ο & 6ο αιώνες π.Χ.Το πιο γνωστό κείμενο που γράφηκε βουστροφηδόν είναι οι Νόμοι του Σόλωνος, τον 6ο αιώνα π.Χ.
Το μειονέκτημα της γραφής αυτής ήταν πως στην αποτύπωση ενός μηνύματος όφειλε ο χαράκτης να γράψει τη δεξιόστροφη ροή των γραμμάτων στη μια σειρά και την αριστερόστροφη αυτών στη συνέχεια της άλλης σειράς.
Είχε όμως το πλεονέκτημα της συνεχόμενης ροής. Αρχίζει από τα δεξιά και διαβάζουμε προς τα αριστερά. Στο τέλος της σειράς ο οφθαλμός δεν επαναφέρεται (κενός) πάλι στα δεξιά για να συνεχίσει την ανάγνωση του κειμένου, αλλά επαναφέρεται στην κάτω σειρά διαβάζοντας από αριστερά προς τα δεξιά.
Παρομοιάστηκε η γραφή αυτή με το όργωμα ενός χωραφιού.
Το αλέτρι που έσερνε το βόδι (ο βους), διάνοιγε αύλακα από δεξιά προς τα αριστερά και όταν έφθανε στην άκρη του χωραφιού έκανε στροφή και συνέχιζε το όργωμα πηγαίνοντας δεξιά, μέχρι να φτάσει στο όριο του χωραφιού και να συνεχίσει πάλι προς τα αριστερά κ.ο.κ.Γι’ αυτό ονομάστηκε η γραφή βουστροφηδόν ( ο βούς + η στροφή από το ρήμα στρέφειν).Επιγραφές με τη γραφή αυτή και την αναφερόμενη περίοδο έχουν βρεθεί σε όλον τον αρχαίο ελλαδικό χώρο. Ενδεικτικά αναφέρουμε: στην Κρήτη, στη Μύκονο, στη Λήμνο, στη Θάσο, στην Αττική, στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, στη Θράκη, στο Ιόνιο, στην Πελοπόννησο.
Γνωστή μας είναι, εξάλλου και η λουβιανική ιερογλυφική επιγραφή της αρχαϊκής πόλης Carchemish, που χρονολογείται περί το 800 π.Χ. Η Κάρχεμις είναι γνωστή από τη Βίβλο ως Jerablus και στα ελληνορωμαϊκά χρόνια ως Ευρωπός και βρίσκεται σήμερα στα σύνορα Τουρκίας & Συρίας.
Βουστροφηδόν επιγραφές στον ελληνικό χώρο
Η επιγραφή της Μυκόνου
Ως παλαιότατη βουστροφηδόν επιγραφή αναφέρεται αυτή της Μυκόνου. Βρέθηκε στο ιερό του Απόλλωνος, ενεπίγραφο τριγωνικό βάθρο αγάλματος κούρου με ανάγλυφη κεφαλή κριού στη μία γωνία και γοργόνεια στις άλλες δύο. Στη μία μακρά πλευρά υπάρχει η εγχάρακτη αναθηματική επιγραφή γραμμένη βουστροφηδόν και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. :
«ΕΥΘΥΚΑΡΤΙΔΗΣ ΜΑΝΕΘΕΚΕΝ ΝΑΞΙΟΣ ΠΟΙΗΣΑΣ»
Ο λίθος του Βύβωνα
Μια άλλη εντυπωσιακή βουστροφηδόν επιγραφή βρέθηκε στην Ολυμπία όπου ξέχωρα από τη γραφή εντυπωσιάζει και το περιεχόμενο της.
Πρόκειται για το λίθο του Βύβωνα. Ο λίθος αυτός είναι εντυπωσιακός γιατί μας πληροφορεί για τις επιδόσεις των αθλητών. Συγκεκριμένα αναφέρεται ο αθλητής Βύβων, που σήκωσε με ένα χέρι έναν ψαμμίτη λίθο που ζυγίζει (σήμερα) 143,5 κιλά! Ο χαράκτης σημείωσε με βουστροφηδόν γραφή, στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. τα εξής :
ΒΥΒΩΝ ΤΕΤΕΡΕΙ ΧΕΡΙ ΥΠΕΡΚΕΦΑΛΑ Μ ΥΠΕΡΕΒΑΛΕΤΟ Ο ΦΟ[Λ]Α.
Οι επιγραφές της Δρήρου
Στην αρχαία πόλη της Δρήρου ( στη Νεάπολη της Κρήτης) στο ιερό του Δελφίνιου Απόλλωνα ανακαλύφθηκαν 13 επιγραφές οι οποίες εκτίθενται στο μουσείο της Νεάπολης. Πρόκειται για δημόσια έγγραφα, νόμους, θρησκευτικούς κανόνες και είναι γραμμένες βουστροφηδόν. Αρχίζουν από δεξιά προς αριστερά και συνεχίζουν αντίθετα. Χρονολογούνται περί τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ.
Ο Κώδικας της Γόρτυνος
Στην αρχαία πόλη Γόρτυνα της Κρήτης ανακαλύφθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα (1884) στήλες με επιγραφές που είχαν χαραχθεί βουστροφηδόν. Είναι γραμμένες σε τοιχίο της αρχαίας πόλης στη δωρική διάλεκτο και ανάγονται στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.
Η γραφή είναι εντυπωσιακή όσον αφορά τις πληροφορίες που μας παρέχονται για την αρχαϊκή εποχή της Γόρτυνος.
Στη Λήμνο
Στα Καμίνια της Λήμνου το 1880-85 βρέθηκε μια ορθογώνια πλάκα από πωρόλιθο που έχει χαραγμένες δύο επιγραφές γραμμένες βουστροφηδόν.
Η επιγραφή χρονολογείται στο τέλος του 7ου π. Χ. αι.
Ο οικιστικός νόμος της Θάσου
Στο λιμάνι της Θάσου στη διάρκεια ανασκαφών της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων ήρθε στο φως οαρχαιότερος οικιστικός νόμος με τη μορφή μιας βουστροφηδόν γραφής που χρονολογείται γύρω στα 470-460 π.Χ.
Στα αρχαία Στάγειρα
Στην αρχαία πόλη των Σταγείρων βρέθηκε ενσωματωμένη στα τοιχία της πόλης επιγραφήτου 6ου αιώνα π.Χ. που είναι χαραγμένη βουστροφηδόν.
Στην αρχαία Λύττο
Η Λύττος ή Λύκτος είναι η αρχαιότερη πόλη της Κρήτης. Η Λύκτος πήρε μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο. Στα ερείπια της αρχαίας πόλης ανακαλύφθηκαν δύο ψηφίσματα της πόλης των Λυττίων γραμμένα βουστροφηδόν.
Χρονολογούνται περί τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ.
Στην Κέρκυρα
Στην περιοχή του αρχαίου νεκροταφείου, στη σημερινή Γαρίτσα, βρέθηκε, το 1846 επιτύμβια στήλη.
Η αρχαϊκή επιγραφή χρονολογείται στο τέλος του 7ου π.Χ.αι. και στήθηκε πάνω από τον τάφο του Αρνιάδα.
Είναι χαραγμένο επίγραμμα σε βουστροφηδόν διάταξη, που εξυμνεί, σε δακτυλικό εξάμετρο, τον ηρωϊκό θάνατο του Αρνιάδα σε μάχη κοντά σε πλοία στις όχθες του ποταμού Αράχθου, στην οποία ο νεκρός αρίστευσε σε πολεμική αρετή.
ΣΑΜΑ ΤΟΔΕ ΑΡΝΙΑΔΑ˙ ΧΑΡΟΠΟΣ ΤΟΝΔ’ ΟΛΕ
ΣΕΝ ΑΡΕΣ / ΒΑΡΝΑΜΕΝΟΝ ΠΑΡΑ NAY Σ-
ΙΝ ΕΠ’ ΑΡΑΘΘΟΙΟ Ρ HOFΑΙΣΙ, / ΠΟΛΛΟ-
Ν ΑΡΙΣΤΕΥ{Τ}ΟΝΤΑ ΚΑΤΑ ΣΤΟΝΟ FΕΣΑΝ ΑF ΥΤΑΝ.
-----
Γνωστή μας είναι, εξάλλου και η λουβιανική ιερογλυφική επιγραφή της αρχαϊκής πόλης Carchemish, που χρονολογείται περί το 800 π.Χ. Η Κάρχεμις είναι γνωστή από τη Βίβλο ως Jerablus και στα ελληνορωμαϊκά χρόνια ως Ευρωπός και βρίσκεται σήμερα στα σύνορα Τουρκίας & Συρίας.
Βουστροφηδόν επιγραφές στον ελληνικό χώρο
Η επιγραφή της Μυκόνου
Ως παλαιότατη βουστροφηδόν επιγραφή αναφέρεται αυτή της Μυκόνου. Βρέθηκε στο ιερό του Απόλλωνος, ενεπίγραφο τριγωνικό βάθρο αγάλματος κούρου με ανάγλυφη κεφαλή κριού στη μία γωνία και γοργόνεια στις άλλες δύο. Στη μία μακρά πλευρά υπάρχει η εγχάρακτη αναθηματική επιγραφή γραμμένη βουστροφηδόν και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. :
«ΕΥΘΥΚΑΡΤΙΔΗΣ ΜΑΝΕΘΕΚΕΝ ΝΑΞΙΟΣ ΠΟΙΗΣΑΣ»
Ο λίθος του Βύβωνα
Μια άλλη εντυπωσιακή βουστροφηδόν επιγραφή βρέθηκε στην Ολυμπία όπου ξέχωρα από τη γραφή εντυπωσιάζει και το περιεχόμενο της.
Πρόκειται για το λίθο του Βύβωνα. Ο λίθος αυτός είναι εντυπωσιακός γιατί μας πληροφορεί για τις επιδόσεις των αθλητών. Συγκεκριμένα αναφέρεται ο αθλητής Βύβων, που σήκωσε με ένα χέρι έναν ψαμμίτη λίθο που ζυγίζει (σήμερα) 143,5 κιλά! Ο χαράκτης σημείωσε με βουστροφηδόν γραφή, στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. τα εξής :
ΒΥΒΩΝ ΤΕΤΕΡΕΙ ΧΕΡΙ ΥΠΕΡΚΕΦΑΛΑ Μ ΥΠΕΡΕΒΑΛΕΤΟ Ο ΦΟ[Λ]Α.
Οι επιγραφές της Δρήρου
Στην αρχαία πόλη της Δρήρου ( στη Νεάπολη της Κρήτης) στο ιερό του Δελφίνιου Απόλλωνα ανακαλύφθηκαν 13 επιγραφές οι οποίες εκτίθενται στο μουσείο της Νεάπολης. Πρόκειται για δημόσια έγγραφα, νόμους, θρησκευτικούς κανόνες και είναι γραμμένες βουστροφηδόν. Αρχίζουν από δεξιά προς αριστερά και συνεχίζουν αντίθετα. Χρονολογούνται περί τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ.
Ο Κώδικας της Γόρτυνος
Στην αρχαία πόλη Γόρτυνα της Κρήτης ανακαλύφθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα (1884) στήλες με επιγραφές που είχαν χαραχθεί βουστροφηδόν. Είναι γραμμένες σε τοιχίο της αρχαίας πόλης στη δωρική διάλεκτο και ανάγονται στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.
Η γραφή είναι εντυπωσιακή όσον αφορά τις πληροφορίες που μας παρέχονται για την αρχαϊκή εποχή της Γόρτυνος.
Στη Λήμνο
Στα Καμίνια της Λήμνου το 1880-85 βρέθηκε μια ορθογώνια πλάκα από πωρόλιθο που έχει χαραγμένες δύο επιγραφές γραμμένες βουστροφηδόν.
Η επιγραφή χρονολογείται στο τέλος του 7ου π. Χ. αι.
Ο οικιστικός νόμος της Θάσου
Στο λιμάνι της Θάσου στη διάρκεια ανασκαφών της γαλλικής αρχαιολογικής σχολής σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων ήρθε στο φως οαρχαιότερος οικιστικός νόμος με τη μορφή μιας βουστροφηδόν γραφής που χρονολογείται γύρω στα 470-460 π.Χ.
Στα αρχαία Στάγειρα
Στην αρχαία πόλη των Σταγείρων βρέθηκε ενσωματωμένη στα τοιχία της πόλης επιγραφήτου 6ου αιώνα π.Χ. που είναι χαραγμένη βουστροφηδόν.
Στην αρχαία Λύττο
Η Λύττος ή Λύκτος είναι η αρχαιότερη πόλη της Κρήτης. Η Λύκτος πήρε μέρος στον Τρωϊκό πόλεμο. Στα ερείπια της αρχαίας πόλης ανακαλύφθηκαν δύο ψηφίσματα της πόλης των Λυττίων γραμμένα βουστροφηδόν.
Χρονολογούνται περί τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ.
Στην Κέρκυρα
Στην περιοχή του αρχαίου νεκροταφείου, στη σημερινή Γαρίτσα, βρέθηκε, το 1846 επιτύμβια στήλη.
Η αρχαϊκή επιγραφή χρονολογείται στο τέλος του 7ου π.Χ.αι. και στήθηκε πάνω από τον τάφο του Αρνιάδα.
Είναι χαραγμένο επίγραμμα σε βουστροφηδόν διάταξη, που εξυμνεί, σε δακτυλικό εξάμετρο, τον ηρωϊκό θάνατο του Αρνιάδα σε μάχη κοντά σε πλοία στις όχθες του ποταμού Αράχθου, στην οποία ο νεκρός αρίστευσε σε πολεμική αρετή.
ΣΑΜΑ ΤΟΔΕ ΑΡΝΙΑΔΑ˙ ΧΑΡΟΠΟΣ ΤΟΝΔ’ ΟΛΕ
ΣΕΝ ΑΡΕΣ / ΒΑΡΝΑΜΕΝΟΝ ΠΑΡΑ NAY Σ-
ΙΝ ΕΠ’ ΑΡΑΘΘΟΙΟ Ρ HOFΑΙΣΙ, / ΠΟΛΛΟ-
Ν ΑΡΙΣΤΕΥ{Τ}ΟΝΤΑ ΚΑΤΑ ΣΤΟΝΟ FΕΣΑΝ ΑF ΥΤΑΝ.
-----