Μάρτιος 11,
2012.
Στη νοτιο ανατολική Ευρώπη, η Οθωμανική είναι πολύ πιο
αισθητή από την αρχαία- βυζαντινή κληρονομιά, στον θρησκευτικό- πολιτιστικό τομέα, σύμφωνα με
ομάδα ξένων ερευνητών.
Οποιαδήποτε
προσπάθεια που έγινε να ολοκληρωθεί η παρουσίαση της αμφιλεγόμενης ιστορίας των
βαλκανικών λαών αντιμετώπισε σοβαρά εμπόδια από ειδικούς.
Μια ομάδα
Γερμανών ιστορικών, όμως, έχει κάνει
άψογα μια εργασία με την πρόκληση αυτή.
Έχει παρατηρήσει
κανείς ότι η ελληνική κρίση, ουσιαστικά,
δεν εντάσσεται στο πλαίσιο των Βαλκανίων;
Η Δύση δεν
θα μπορούσε να αποτρέψει την κρίση, αλλά θα μπορούσε τουλάχιστον να καταλάβει
ότι έρχεται.
Έπρεπε,
απλά, (η Δύση) να αποτινάξει τον
παραδοσιακά φιλελληνισμό της, ο οποίος τυφλώνει το οθωμανικό ή ακόμη το
βυζαντινό παρελθόν της Ελλάδας και την κάνει να φαίνεται, η χώρα αυτή, μόνον μέσα από το αρχαίο παρελθόν της. Για να μην
αναφέρουμε ότι οι σημερινοί Έλληνες
έχουν χάσει κάθε σύγκριση (με τους αρχαίους).
Είναι
αλήθεια ότι η Ελλάδα βρίσκεται πιο κοντά
στα Βαλκάνια και στους ανατολίτες γείτονές της, παρά κοντά στο Σοφοκλή
και τον Πλάτωνα.
Στη νοτιο
ανατολική Ευρώπη, το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης είναι ζήτημα βαλκανικό και δεν
ανήκει στα δεδομένα κάποιας αρχαίας πόλης.
Η διασταύρωση των αιώνων
Ποια είναι η
Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη; Το θέμα αυτό
έρχεται να μας θυμίσει τόσο το γερμανικό
Ινστιτούτο για την νοτιοανατολική Ευρώπη, όσο και το Ινστιτούτο της Βιέννης για
την Ιστορία της Ανατολικής Ευρώπης.
Μια αμφιλεγόμενη και ταραγμένη ιστορία μιας
περιοχής που δύσκολα καλύπτεται αποκλειστικά με την έννοια της εθνικότητας, μέσα σε μια πολιτιστική και κοινωνική
πολυμορφία, ακόμη, και στα γεωγραφικά της όρια.
Η εικόνα των
Βαλκανίων περιπλέκεται, ακόμη, από την
καθυστερημένη αφύπνιση της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ιδιαίτερα στο βαλκανικό πυρήνα
της) από τη Δύση κατά τον 19ο αιώνα, όπου οι συγγραφείς συγκρίνουν την περιοχή αυτή με παράλληλη
διείσδυση στο εσωτερικό της Αφρικής και της Ωκεανίας.
Αυτό
προσθέτει μια νέα ιστορική άποψη και αποδεικνύεται από την ελληνική περίπτωση
πόσο ανεπάρκεια γνώσης υπάρχει για την περιοχή.
«Η
Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη είναι η πιο διαφοροποιημένη γλωσσικά και πολιτισμικά
περιοχή της Ευρώπης». Ένα γεωγραφικό μέρος στο οποίο άφησαν τα ίχνη τους τέσσαρες
αυτοκρατορίες- ρωμαϊκή-βυζαντινή- οθωμανική και των Αψβούργων, είναι η περιοχή
που συναντιούνται τρεις μεγάλες θρησκείες- Καθολικισμός- Ορθοδοξία- Ισλάμ.
Ο όρος «Νοτιοανατολική
Ευρώπη» καθιερώθηκε από τον βιεννέζο σλαβιστή
Βαρθολομαίο Κόπιταρ από το 1813 και σε αυτόν εμπεριέχεται και ο όρος ‘Βαλκάνια’,
μια ονομασία που οι Βούλγαροι χρησιμοποιούν χωρίς ανησυχία αλλά οι Σλοβένοι και
οι Κροάτες δεν θέλουν να ακούσουν.
Δεν υπάρχει
αμφιβολία ότι αποκτά ( και εξακολουθεί να έχει) μια υποτιμητική χροιά για την
Ευρώπη, ένας όρος που συγκεντρώνει επάνω του όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά που
σχετίζονται με περιφερειακές αντιπάθειες, όπως και ο όρος ‘βαλκανοποίηση’ που
είναι προϊόν αυτής της τοποθέτησης.
Το βιβλίο «Βαλκάνια και Βαλκανισμός» της Βουλγαρο-
αμερικανίδας συγγραφέα Μαρία Τοντόροβα οδηγεί στην άρνηση του όρου «Βαλκάνια»
αφού, η συγγραφέας, βλέπει σε αυτά ένα παράδειγμα του στίγματος της Νοτιοανατολικής
Ευρώπης. Επιπρόσθετα, ο όρος «Βαλκανισμός»
ανατράπηκε σε περιφερειακές συναντήσεις από τον Edward Said ως «Οριενταλισμός».
Έθνος και εθνικισμός
Βασικό
στοιχείο στη μελέτη των Γερμανών επιστημόνων είναι το έθνος και οι κατηγορίες
του εθνικισμού.
Οι
συγγραφείς τονίζουν ότι σχεδόν όλες οι σύγχρονες χώρες της Νοτιοανατολικής
Ευρώπης, ορίζονται ως έθνη – κράτη, με
την άσκηση της κυριαρχίας μια εθνοτικής ομάδας ώστε να καταστεί ένα
κυρίαρχο «εθνικό κράτος».
Μοναδική εξαίρεση
αποτελεί η Βοσνία/Ερζεγοβίνη, στην οποία δεν υπάρχει εθνική ομάδα που να
υπερβαίνει το 50% του πληθυσμού.
Η γέννηση
των εθνών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη αποτελεί μέρος μιας πανευρωπαϊκής διαδικασίας. Ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι η
άποψη ότι σε αυτήν την περίπτωση τα Βαλκάνια υπήρξαν ουραγός αυτής της ιδέας.
Το παρελθόν
Σύμφωνα με τους
Γερμανούς ιστορικούς οι εξελίξεις των τελευταίων ετών έκαναν τη χρήση του
όρου Νοτιοανατολική Ευρώπη να είναι
προβληματική «επειδή φαίνονται ότι λιγότερα είναι τα θέματα που συνδέουν τις διάφορες χώρες».
Για το πόσο
φανταστική ή πραγματική είναι η σχέση των σημερινών κατοίκων με την αρχαία
κληρονομιά προβάλλουν τους Σλάβους στην περιοχή της Μακεδονίας που ενώ
έχουν πιεστεί ιστορικά από τους Αλβανούς και τους Έλληνες, διατείνονται ότι προέρχονται από ένα παλιό βαλκανικό μη σλαβικό έθνος.
Στην
πραγματικότητα αυτές οι συγκρίσεις στην Νοτιοανατολική Ευρώπη με τον αρχαίο
κόσμο είναι πολύ εύθραυστες, διαβάζουμε στην έρευνα.
Είναι,
άλλωστε, πολύ διαδεδομένη η άποψη ότι σε
πολλά μέρη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης η κρατική δομή θα πρέπει να εξετάζεται
υπό το φως της βυζαντινής και της τουρκικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
« Οι
διακρίσεις στους Γκιαούρηδες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η έλλειψη ευκαιριών για
συμμετοχή στην πολιτική ζωή, η κακή συμμετοχή του κράτους σε ορεινές περιοχές,
η κατάχρηση εξουσίας και η διαφθορά, οι επανερχόμενες εξάρσεις βίας από τις αρχές
για την είσπραξη φόρων και στρατολογήσεων αποξένωσαν τους ανθρώπους του οθωμανικού κράτους και άφησαν
ίχνη διαρκείας στην πολιτιστική κουλτούρα των λαών των Βαλκανίων».
Η λεγόμενη ‘βαλκανική νοοτροπία’ πηγαίνει πιο
βαθιά από το πρόσφατο παρελθόν, ξεπηδά μέσα από την βυζαντινή νοοτροπία και περνά
με έντονα στίγματα μέσα από την πολύχρονη οθωμανική κατάκτηση.
--