Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα άρχισε η αμφισβήτηση της ανακάλυψης του ηλιοκεντρικού συστήματος από το Πολωνό αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο (1473 –1543).
Η αμφισβήτηση αυτή άρχισε όταν εδραιώθηκε η αναγέννηση στην Ευρώπη, κυρίως στο δέκατο όγδοο αιώνα, όταν, δηλαδή, άρχισαν να εκδίδονται τα βιβλία των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων κατά χιλιάδες, και μάλιστα, όχι μόνον στην λατινική γλώσσα, που ήταν, μέχρι τότε, η γλώσσα της διανόησης αλλά και στις εθνικές λαϊκές γλώσσες της Ευρώπης.
Τότε, κυριολεκτικά, δόθηκε η δυνατότητα της πρόσβασης σε αυτά, σε έναν μεγάλο αριθμό διανοουμένων. Η διακίνηση αυτή των ιδεών με την πρόοδο της τυπογραφίας, προσέδωσε βάθος τους πνευματικούς ορίζοντες, θρυμματίζοντας συγχρόνως το πολιτικό στερεότυπο της καθεστηκυίας τάξης καθώς και το ασφυκτικό στερέωμα της παπικής κοσμοθεωρίας.
Έτσι, πριν μερικούς αιώνες, ξαφνικά, αλλάξανε τα δεδομένα. Το παρελθόν των Ελλήνων δεν ήταν μόνο η μυθολογία τους, οι ελληνοπερσικοί πόλεμοι, και οι αλεξανδρινές κατακτήσεις.
Υπήρχε ένας τεράστιος πνευματικός πλούτος, που για αιώνες, για τους γνωστούς μας λόγους, ό, τι κατόρθωσε να διασωθεί, κρατήθηκε στο σκοτάδι.
Σύμφωνα με τον Όμηρο αλλά και τον Ησίοδο η γη ήταν ένας επίπεδος δίσκος που περιβάλλονταν από τον ποταμό ‘ωκεανό’ που περιφέρονταν γύρω από αυτήν (ἀψόροος) και πάνω από αυτόν βρισκόταν σε σχήμα ημισφαίριου, ο κόσμος.
Στα ομηρικά έπη αλλά και στα κείμενα του Ησίοδου γίνονται αναφορές για:
Τον ήλιο, τη σελήνη, το άστρο της αυγής, το άστρο της δύσης, πλειάδες, υάδες, Ωρίωνα, Σείριο, ο Κύων του Ωρίωνος, ο Βοώτης, η Μεγάλη Άρκτος, ο Αρκτούρος. Και δεν είχανε μόνον μυθολογική αναφορά, η Καλυψώ συμβούλεψε το Οδυσσέα πως για να φθάσει στην πατρίδα του, πρέπει να έχει τη Μεγάλη Άρκτο πάντα αριστερά του. Ήταν, δηλαδή, και σημείο προσανατολισμού.
Ήταν ένα μύθευμα πως η γη ήταν ένας δίσκος στη μέση του Ωκεανού; Όχι. Υπάρχει μια αλήθεια, αλλά δεν είναι, όμως, των χρόνων του Ομήρου. Σήμερα πιστεύουμε πως υπήρξε μια ήπειρος στον πλανήτη μέσα στον ωκεανό και λόγω των υποχθόνιων πλακών της γης, αυτή, διασπάστηκε σε πέντε ηπείρους που ολοένα απομακρύνονται.
Μιλήσαμε πιο πάνω για την αμφισβήτηση της ανακάλυψης του ηλιοκεντρικού συστήματος από τον Κοπέρνικο.
Κι αυτή προήλθε μέσα από τα ελληνικά κείμενα. Προήλθε πρωτευόντως από τη θεωρία που ανέπτυξε ο Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός Αρίσταρχος ο Σάμιος (310– περίπου 230 π.Χ.).Ήταν ο πρώτος που τοποθέτησε στο κέντρο του ηλιακού συστήματός μας τον ήλιο και όχι τη γη, όπως ήταν μέχρι τότε.
Ακόμη όμως, και σήμερα, υπάρχει η άποψη πως η ανακάλυψη αυτή είναι του πολυμαθούς διανοητή της αναγέννησης, Νικόλαου Κοπέρνικου.
Αν κανείς επισκεφθεί τις γνωστές παγκόσμιες εγκυκλοπαίδειες, αν επισκεφθεί ιστοσελίδες που αναφέρονται στο ‘ηλιοκεντρικό σύστημα’, θα διαπιστώσει πως ο Κοπέρνικος παρουσιάζεται ως ‘ο άνθρωπος που άλλαξε τον μέχρι τότε γνωστό κόσμο’. Έναν κόσμο, που ακολουθούσε τα πρότυπα του αστρονόμου Πτολεμαίου. Ότι, δηλαδή, η Γη ήταν το κέντρο του Κόσμου. Η ανατροπή αυτού του κόσμου έγινε από το εξάτομο έργο του, που τιτλοφορείται:
Nicolai Copernici Τorinensis: De_revolutionibus orbium coelestium, MDXLIII .(Νικόλαου Κοπέρνικου του Τορίνου: Για τις περιστροφές των ουράνιων σφαιρών. 1543)
Επιχειρώντας να κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση για την αστρονομία, πριν φθάσουμε στα χρόνια του Αρίσταρχου έχουμε, ήδη, τις πρωταρχικές αναφορές μετά από τον Όμηρο και τον Ησίοδο.
Όλοι οι φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδας ήταν πρώτιστα αστρονόμοι.
Έτσι έχουμε τις αστρονομικές αναφορές από τους:
Θαλή, Αναξίμανδρο, Πυθαγόρα, Ξενοφάνη, Ηράκλειτο, Παρμενίδη, Αναξαγόρα, Εμπεδοκλή, πυθαγόρειους σοφιστές, τους ατομιστές Λεύκιππο και Δημόκριτο, Οινοπίδη το Χίο, Πλάτωνα, την ομοκεντρική θεωρία του Εύδοξου, του Καλλίππου και του Αριστοτέλη, επίσης του Ηρακλείδη του Ποντικού.Τουλάχιστον, αυτούς εμείς γνωρίζουμε από τα έργα τους, μέχρι τα χρόνια του Αρίσταρχου. Ένα, πράγματι, πολύ πλούσιο αστρονομικό παρελθόν.
Μια αρκετά ενδιαφέρουσα μελέτη του sir Thomas Heath έχει το Τίτλο «Αρίσταρχος ο Σάμιος, ο αρχαίος Κοπέρνικος», που εκδόθηκε πριν από έναν περίπου αιώνα, δίδει αρκετά διαφωτιστικά στοιχεία από το έργο του Έλληνα αστρονόμου.
Όπως σημειώνεται, η πραγματεία του Αρίσταρχου του Σάμιου, «Περί μεγεθών και αποστημάτων ηλίου και σελήνης» μεταφράστηκε στα λατινικά, από τον Γεώργιο Βαλλά και εκτυπώθηκε για πρώτη φορά το 1488, όπως συγκεκριμένα γράφει ότι αυτή έγινε με παραγγελία: ‘per Anton. De Strata’ και δεύτερη έκδοση δέκα χρόνια μετά (1498), παραγγελία: ‘per Simonen Papiensem dictum Bevilaquam’ (τα στοιχεία είναι παρμένα από την: Fabricius Bibliotheca Graeca, iv. 19, Harles).
Κατόπιν εκδόθηκε με μετάφραση του ‘αξιοθαύμαστου και ακούραστου’ Κομμαντίνου, το 1572, μετά την έκδοση της πραγματείας του Κοπέρνικου, με τον τίτλο:
«Aristarchi de magnitudinibus at distantiis solis et lunae libeeer cum Pappi Alexandrini explicationibus quibusdam a Federico Commandino Urbinate in latinum converses et commentaries illustratus. Pisauri»
Ο Κοπέρνικος σαφώς και είχε μελετήσει την πρώτη ή την δεύτερη έκδοση του Αρίσταρχου αφού:
«In a manuscript of De revolutionibus, Copernicus wrote, "It is likely that ... Philolaus perceived the mobility of the earth, which also some say was the opinion of Aristarchus of Samos", but later struck out the passage and omitted it from the published book”
Δηλαδή,
«Σε ένα χειρόγραφο του βιβλίου De revolutionibus ο Κοπέρνικος έγραψε: ‘ είναι πιθανόν ότι … ο Φιλόλαος αντιλήφθηκε την κίνηση της γης, η οποία επίσης μερικοί λένε πως ήταν η άποψη του Αρίσταρχου του Σάμιου’, αλλά αργότερα το διέγραψε και δεν το ενσωμάτωσε στο βιβλίο που δημοσιεύθηκε».
Έτσι παρατηρούμε πως ο Κοπέρνικος, σαφώς, και απέκρυψε τις ιδέες, τις απόψεις και τις αποδείξεις του Αρίσταρχου για να καρπωθεί μια ανακάλυψη που ήταν γνωστή χίλια οκτακόσια χρόνια πριν από αυτόν.
Φωτο: Χαλκογραφία 'το σύστημα του Κοπέρνικου', 1660.
Από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα άρχισε η αμφισβήτηση της ανακάλυψης του ηλιοκεντρικού συστήματος από το Πολωνό αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο (1473 –1543).
Η αμφισβήτηση αυτή άρχισε όταν εδραιώθηκε η αναγέννηση στην Ευρώπη, κυρίως στο δέκατο όγδοο αιώνα, όταν, δηλαδή, άρχισαν να εκδίδονται τα βιβλία των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων κατά χιλιάδες, και μάλιστα, όχι μόνον στην λατινική γλώσσα, που ήταν, μέχρι τότε, η γλώσσα της διανόησης αλλά και στις εθνικές λαϊκές γλώσσες της Ευρώπης.Τότε, κυριολεκτικά, δόθηκε η δυνατότητα της πρόσβασης σε αυτά, σε έναν μεγάλο αριθμό διανοουμένων. Η διακίνηση αυτή των ιδεών με την πρόοδο της τυπογραφίας, προσέδωσε βάθος τους πνευματικούς ορίζοντες, θρυμματίζοντας συγχρόνως το πολιτικό στερεότυπο της καθεστηκυίας τάξης καθώς και το ασφυκτικό στερέωμα της παπικής κοσμοθεωρίας.
Έτσι, πριν μερικούς αιώνες, ξαφνικά, αλλάξανε τα δεδομένα. Το παρελθόν των Ελλήνων δεν ήταν μόνο η μυθολογία τους, οι ελληνοπερσικοί πόλεμοι, και οι αλεξανδρινές κατακτήσεις.
Υπήρχε ένας τεράστιος πνευματικός πλούτος, που για αιώνες, για τους γνωστούς μας λόγους, ό, τι κατόρθωσε να διασωθεί, κρατήθηκε στο σκοτάδι.
Σύμφωνα με τον Όμηρο αλλά και τον Ησίοδο η γη ήταν ένας επίπεδος δίσκος που περιβάλλονταν από τον ποταμό ‘ωκεανό’ που περιφέρονταν γύρω από αυτήν (ἀψόροος) και πάνω από αυτόν βρισκόταν σε σχήμα ημισφαίριου, ο κόσμος.
Στα ομηρικά έπη αλλά και στα κείμενα του Ησίοδου γίνονται αναφορές για:
Τον ήλιο, τη σελήνη, το άστρο της αυγής, το άστρο της δύσης, πλειάδες, υάδες, Ωρίωνα, Σείριο, ο Κύων του Ωρίωνος, ο Βοώτης, η Μεγάλη Άρκτος, ο Αρκτούρος. Και δεν είχανε μόνον μυθολογική αναφορά, η Καλυψώ συμβούλεψε το Οδυσσέα πως για να φθάσει στην πατρίδα του, πρέπει να έχει τη Μεγάλη Άρκτο πάντα αριστερά του. Ήταν, δηλαδή, και σημείο προσανατολισμού.Ήταν ένα μύθευμα πως η γη ήταν ένας δίσκος στη μέση του Ωκεανού; Όχι. Υπάρχει μια αλήθεια, αλλά δεν είναι, όμως, των χρόνων του Ομήρου. Σήμερα πιστεύουμε πως υπήρξε μια ήπειρος στον πλανήτη μέσα στον ωκεανό και λόγω των υποχθόνιων πλακών της γης, αυτή, διασπάστηκε σε πέντε ηπείρους που ολοένα απομακρύνονται.
Μιλήσαμε πιο πάνω για την αμφισβήτηση της ανακάλυψης του ηλιοκεντρικού συστήματος από τον Κοπέρνικο.
Κι αυτή προήλθε μέσα από τα ελληνικά κείμενα. Προήλθε πρωτευόντως από τη θεωρία που ανέπτυξε ο Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός Αρίσταρχος ο Σάμιος (310– περίπου 230 π.Χ.).Ήταν ο πρώτος που τοποθέτησε στο κέντρο του ηλιακού συστήματός μας τον ήλιο και όχι τη γη, όπως ήταν μέχρι τότε.
Ακόμη όμως, και σήμερα, υπάρχει η άποψη πως η ανακάλυψη αυτή είναι του πολυμαθούς διανοητή της αναγέννησης, Νικόλαου Κοπέρνικου.Αν κανείς επισκεφθεί τις γνωστές παγκόσμιες εγκυκλοπαίδειες, αν επισκεφθεί ιστοσελίδες που αναφέρονται στο ‘ηλιοκεντρικό σύστημα’, θα διαπιστώσει πως ο Κοπέρνικος παρουσιάζεται ως ‘ο άνθρωπος που άλλαξε τον μέχρι τότε γνωστό κόσμο’. Έναν κόσμο, που ακολουθούσε τα πρότυπα του αστρονόμου Πτολεμαίου. Ότι, δηλαδή, η Γη ήταν το κέντρο του Κόσμου. Η ανατροπή αυτού του κόσμου έγινε από το εξάτομο έργο του, που τιτλοφορείται:
Nicolai Copernici Τorinensis: De_revolutionibus orbium coelestium, MDXLIII .(Νικόλαου Κοπέρνικου του Τορίνου: Για τις περιστροφές των ουράνιων σφαιρών. 1543)
Επιχειρώντας να κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση για την αστρονομία, πριν φθάσουμε στα χρόνια του Αρίσταρχου έχουμε, ήδη, τις πρωταρχικές αναφορές μετά από τον Όμηρο και τον Ησίοδο.
Όλοι οι φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδας ήταν πρώτιστα αστρονόμοι.
Έτσι έχουμε τις αστρονομικές αναφορές από τους:
Θαλή, Αναξίμανδρο, Πυθαγόρα, Ξενοφάνη, Ηράκλειτο, Παρμενίδη, Αναξαγόρα, Εμπεδοκλή, πυθαγόρειους σοφιστές, τους ατομιστές Λεύκιππο και Δημόκριτο, Οινοπίδη το Χίο, Πλάτωνα, την ομοκεντρική θεωρία του Εύδοξου, του Καλλίππου και του Αριστοτέλη, επίσης του Ηρακλείδη του Ποντικού.Τουλάχιστον, αυτούς εμείς γνωρίζουμε από τα έργα τους, μέχρι τα χρόνια του Αρίσταρχου. Ένα, πράγματι, πολύ πλούσιο αστρονομικό παρελθόν.
Μια αρκετά ενδιαφέρουσα μελέτη του sir Thomas Heath έχει το Τίτλο «Αρίσταρχος ο Σάμιος, ο αρχαίος Κοπέρνικος», που εκδόθηκε πριν από έναν περίπου αιώνα, δίδει αρκετά διαφωτιστικά στοιχεία από το έργο του Έλληνα αστρονόμου.Όπως σημειώνεται, η πραγματεία του Αρίσταρχου του Σάμιου, «Περί μεγεθών και αποστημάτων ηλίου και σελήνης» μεταφράστηκε στα λατινικά, από τον Γεώργιο Βαλλά και εκτυπώθηκε για πρώτη φορά το 1488, όπως συγκεκριμένα γράφει ότι αυτή έγινε με παραγγελία: ‘per Anton. De Strata’ και δεύτερη έκδοση δέκα χρόνια μετά (1498), παραγγελία: ‘per Simonen Papiensem dictum Bevilaquam’ (τα στοιχεία είναι παρμένα από την: Fabricius Bibliotheca Graeca, iv. 19, Harles).
Κατόπιν εκδόθηκε με μετάφραση του ‘αξιοθαύμαστου και ακούραστου’ Κομμαντίνου, το 1572, μετά την έκδοση της πραγματείας του Κοπέρνικου, με τον τίτλο:
«Aristarchi de magnitudinibus at distantiis solis et lunae libeeer cum Pappi Alexandrini explicationibus quibusdam a Federico Commandino Urbinate in latinum converses et commentaries illustratus. Pisauri»
Ο Κοπέρνικος σαφώς και είχε μελετήσει την πρώτη ή την δεύτερη έκδοση του Αρίσταρχου αφού:
«In a manuscript of De revolutionibus, Copernicus wrote, "It is likely that ... Philolaus perceived the mobility of the earth, which also some say was the opinion of Aristarchus of Samos", but later struck out the passage and omitted it from the published book”
Δηλαδή,
«Σε ένα χειρόγραφο του βιβλίου De revolutionibus ο Κοπέρνικος έγραψε: ‘ είναι πιθανόν ότι … ο Φιλόλαος αντιλήφθηκε την κίνηση της γης, η οποία επίσης μερικοί λένε πως ήταν η άποψη του Αρίσταρχου του Σάμιου’, αλλά αργότερα το διέγραψε και δεν το ενσωμάτωσε στο βιβλίο που δημοσιεύθηκε».
Έτσι παρατηρούμε πως ο Κοπέρνικος, σαφώς, και απέκρυψε τις ιδέες, τις απόψεις και τις αποδείξεις του Αρίσταρχου για να καρπωθεί μια ανακάλυψη που ήταν γνωστή χίλια οκτακόσια χρόνια πριν από αυτόν.
Φωτο: Χαλκογραφία 'το σύστημα του Κοπέρνικου', 1660.