Γράφει ο
Γιώργος Εχέδωρος
Ακούμε πολλές φορές από τα μέσα ενημέρωσης, ή διαβάζουμε σε πικετοφορίες, αντιδράσεις μιας ομάδας ανθρώπων, σε αποφάσεις ή ενέργειες, που έγιναν σε βάρος τους από μια κοινωνική, πολιτική, ή εργασιακή εξουσία, ως αποτέλεσμα: ‘φασιστικής νοοτροπίας’, ‘φασιστικής κοινωνίας’, ‘φασιστικής συμπεριφοράς’, κλπ.
Τονίζεται σε αυτές ως επιθετικός προσδιορισμός η λέξη ‘φασιστική’, δηλώνοντας, τη δυσαρέσκεια, την αντίθεσή τους, για κάτι που δεν διέπεται από τα γνωστά στοιχεία μιας δημοκρατικής πολιτείας.
Με το παρόν κείμενο μας δίνεται η δυνατότητα, να δούμε από κοντά μερικά στοιχεία της έννοιας του φασισμού, ο οποίος ταλάνισε, δραματικά, την ανθρωπότητα τον περασμένο αιώνα.
«Η υπεροχή του κράτους στα άτομα και ομάδες»
Η πρώτη θεμελιώδης αρχή του φασισμού, σαφώς αντιδημοκρατική και αντιφιλελεύθερη, είναι η υπεροχή του κράτους έναντι του ατόμου και των κοινωνικών ομάδων. Τα πρωτεία ανήκουν στο κράτος και όχι στο λαό.
Το κράτος δεν τίθεται ως όργανο στην υπηρεσία του ατόμου. Στο φασιστικό κράτος το άτομο δεν αποτελεί σκοπό, αλλά είναι στοιχείο δια μέσου του οποίου θα πραγματοποιήσει τους σκοπούς του.
Το ίδιο το κράτος αντιπροσωπεύει τη διακεκριμένη προσωπικότητα που την προσδίδουν τα άτομα που το αποτελούν και έχει πολύ διαφορετικούς στόχους από τους προσωπικούς σκοπούς των ατόμων.
«
Δεν αναγνωρίζεται το Κοινοβούλιο»
Ο φασισμός αντιτίθεται στη δημοκρατική θεωρία της εθνικής ή λαϊκής κυριαρχίας, αφού το έθνος ή ο λαός στην ανοργάνωτη ενότητά του στερείται νομικής έννοιας και αποκαθιστά την κυριαρχία του κράτους.
Επιπρόσθετα δεν αναγνωρίζει ο φασισμός κυριαρχία στο Κοινοβούλιο, που εκλέγεται από το λαό, το οποίο δεν το θεωρεί ως εκπρόσωπο του λαού, αλλά συμφερόντων, τη δε εκλογική διαδικασία ως πολιτικό τέχνασμα που ενδιαφέρει όχι το σύνολο της κοινωνίας αλλά ένα κόμμα ή μιαν τάξη.
«Ιθύνουσα Φασιστική Τάξη: Η εκλεκτή Μειοψηφία»
Αντιτίθεται ακόμη ο φασισμός στον καθορισμό της γενικής θελήσης από την πλειοψηφία του εκλογικού σώματος, η οποία πλειοψηφία είναι ασταθής και μεταβαλλόμενη ανάλογα με τις μεταστροφές της κοινής γνώμης.
«Αφού το έθνος δεν είναι άθροισμα ατόμων, αλλά απέραντος αλυσίδα γενεών και το σύνολον όλων των πνευματικών και σωματικών δυνάμεων του λαού, ό σχηματισμός της γενικής θελήσεως δια της πλειοψηφίας μιας εφήμερου γενεάς κρίνεται απαράδεκτος και ή εκλογική διαδικασία τεχνητή και καθαρώς συμβατική. Μόνον μία εκλεκτή μειοψηφία αποτελούσα την ίθύνουσαν τάξιν (ελίτ) δύναται να έκφραση την γενικήν θέλησιν του έθνους, μόνον οί ολίγοι οί εκ φύσεως αρχηγοί δύνανται ν' αποτελέσουν την συνισταμένην του γενικού καλού.»
«Ολοκληρωτικό Κράτος»
Η φασιστική ιδεολογία τίθεται κατά της φιλελεύθερης δημοκρατίας και κατά της ελευθερίας του ατόμου.
Έτσι:
« Αντί του αχρωμάτιστου ουδέτερου κράτους της φιλελεύθερης δημοκρατίας, αφού δεν έχει τη δυνατότητα να επιβάλει ένα κοινό ιδεώδες, ο φασισμός περιλαμβάνει με ένα αδιάσπαστο σύνδεσμο όλες τις ανεξαιρέτους εθνικές δυνάμεις, αντικαθιστά την δυαδική σκέψη του κράτους και ατόμου μέσα από έναν κρατικό μονισμό.
Στο φασιστικό κράτος οι αρμοδιότητες του επεκτείνονται σε κάθε εκδήλωση της κοινωνικής δράσης, οικονομικής, πνευματικής, εκπολιτιστικής, και περιλαμβάνει όλους τους κύκλους της ζωής του λαού, και δεν σταματά μπροστά σε κανένα ανθρώπινο βιοτικό πεδίο.
Δεν περιορίζεται σε έναν μόνον τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας αλλά εισχωρεί παντού και περιλαμβάνει τα πάντα. Έτσι το φασιστικό κράτος προσλαμβάνει την ιδιότητα του ολοκληρωτικού κράτους.»
«Το Φασιστικό ως Λαϊκό Κράτος»
Αν και ο φασισμός δεν δέχεται τη δημοκρατική αρχή της πλειοψηφίας, ούτε απονέμει την υπεροχή στο λαό, ούτε αναγνωρίζει ότι στο λαό ανήκει η κυριαρχία, εντούτοις δεν αρνείται ότι ο λαός αποτελεί το μέσο της πραγματοποίησης των σκοπών του έθνους που ενσωματώθηκαν στο κράτος.
Με βάση την αντίληψη αυτή, οργανώνει μεθοδικά την ενσυνείδητη και διαρκή συμμετοχή των μαζών στη ζωή του κράτους.
Έτσι οι μάζες αναπτύσσουν σπουδαία δράση και προσπαθεί ο φασισμός να μεταδώσει στο λαό την αίσθηση της ανώτερης αποστολής του.
Με τη λογική αυτή, ο Φασισμός, δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε απολυταρχικό σύστημα, ούτε δικτατορία.
Στα απολυταρχικά κράτη η πολιτική εξουσία ασκείται από μια προνομιούχο τάξη προς όφελός της, με πατριωτικό εγωϊσμό και με φροντίδα διαφύλαξης των προνομίων της.
Η δικτατορία αφ’ ετέρου αποτελεί παροδική εκδήλωση σε περίπτωση κινδύνου ή ανάγκης της χώρας, δεν περιορίζεται από νόμους αλλά στηρίζεται στην άσκηση της βίας.
Αντίθετα με τα ανωτέρω, ο φασισμός, ακολουθεί την αρχή «όλα από το λαό και για τον λαό», επιδιώκει τη βελτίωση της τύχης των μαζών και δίκαια θεωρείται το φασιστικό κράτος ως λαϊκό κράτος.
«Το φασιστικό κράτος δεν ανέχεται την υπερβολική ελευθερία»
Τις αρχές της γαλλικής επανάστασης, της ελευθερίας και της ισότητας και τη διδασκαλία περί των θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων, στα οποία στηρίζεται η φιλελεύθερη δημοκρατία, αντικαθιστά ο φασισμός με την πειθαρχία, την ιεραρχία, τη δικαιοσύνη, των υποχρεώσεων του πολίτη και της οργάνωσης της κοινωνίας και του κράτους.
Το φασιστικό κράτος δεν ανέχεται την υπερβολική ελευθερία, αντίθετα μάλιστα βρίσκεται στην ανάγκη να την παραβιάζει συνεχώς.
Στη θέση της ατομικής ελευθερίας της φιλελεύθερης δημοκρατίας ο φασισμός τοποθετεί την κοινωνική και ατομική πειθαρχία. «Εφόσον το κράτος αποτελεί ηθικήν, πολιτικήν και οικονομικήν ενότητα ή έννοια των ατομικών δικαιωμάτων του φιλευθέρου κράτους δεν γίνεται δεκτή εν των φασισμώ. Απονέμει ούτος εις το άτομον τόσα μόνον δικαιώματα όσα επιτρέπει το συμφέρον του έθνους».
Ο Η. Κυριακόπουλος υποστηρίζει πως: ‘η μη αναγνώρισις ατομικών δικαιωμάτων δεν σημαίνει ότι υπό το φασιστικόν καθεστώς υφίσταται παντελής ελευθερία του ατόμου. Σημαίνει υποταγήν του ατόμου εις το Κράτος και όχι εκμηδένισιν αυτού’
. ( «Η θεωρία του φασισμού και το φασιστικόν κράτος», 1939, σελ.17)
Ενώ ο Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος θα σημειώσει: «Το φασιστικό κράτος καταργεί την έννοιαν του ατομικού δικαιώματος και δεν επιτρέπει εις τα άτομα την ελευθέραν δράσιν και πρωτοβουλίαν παρά μόνον εφόσον δύνανται ν’ αποβούν εξυπηρετικαί του εθνικού συμφέρονος»
(Οικονομικαί και Κοινωνικαί μελέται»,1937 σελ. 149).
«Ανοργάνωτη η Ιδέα της Ανθρωπότητας»
« Η από αιώνες συγκεντρώσεως ατόμων επί του αυτού εδάφους, της δημιουργίας κοινών παραδόσεων, πολιτισμού, ηθών, εθίμων, κοινής γλώσσης και ιδία ενιαίας εθνικής συνειδήσεως, δημιουργήθηκε μια κοινωνική ενότης, η εθνική κοινωνία, το έθνος. Αλλά η εθνική κοινωνία αποτελεί κάτι το ανοργάνωτο που δεν μπορεί να εκφραστεί. Λαμβάνει έκφραση και μπορεί να πραγματοποιήσει σκοπούς μόνο δια μέσου του Κράτους.
Έτσι το Κράτος αποτελεί τη νομική ενσάρκωση του έθνους, το ανώτατο όργανο προς πραγματοποίηση εθνικού ιδεώδους.
Το εθνικό αίσθημα είναι το αίσθημα της πνευματικής, εκπολιτιστικής και ηθικής κοινωνίας και κατά συνέπεια της καθαρής και απλής ενότητας του λαού , ενώ το αίσθημα του κράτους είναι κυρίως η υποταγή και υπακοή του ατόμου στην ενότητα αυτή. Το εθνικό ιδεώδες ή αυτό το ίδιο το εθνικό συμφέρον προσδιορίζει του λοιπού την λύσιν των πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων και αποτελεί τον σκοπό του κράτους.
Έτσι θεοποιείται το κράτος και αποκρούεται η ωχρή ανοργάνωτη ιδέα της ανθρωπότητας.»
«Η Διαδοχή Αρχηγίας με το Βιολογικό Νόμο»
Ο φασισμός υποστηρίζει ότι μόνο μία ισχυρή θέληση πρέπει να διευθύνει το κράτος. Στην υπερέχουσα προσωπικότητα του αρχηγού οφείλουν να υπακούουν όλες οι δυνάμεις του κράτους. Ενεργών ο αρχηγός πολιτικώς ως εκπρόσωπος του συνόλου του λαού προσλαμβάνει κύρος απροσμέτρητο και είναι ο ενδεδειγμένος για να ενσαρκώσει το κοινό ιδεώδες.
Στην φιλελεύθερη δημοκρατία όπου κυριαρχεί η πλειοψηφία του αριθμού δεν υπάρχει συνειδητή υπεύθυνος αρχηγία. Υπάρχει απλά η νομική ευθύνη του αντιπροσώπου. Η ευθύνη αυτή μετεβλήθη εις το φασιστικόν κράτος εις την συνειδητήν ατομική ευθύνη του αρχηγού.
Ο βιολογικός νόμος της επιλογής, επί τη βάσει του οποίου σχηματίζεται εις μίαν κοινωνίαν η εκλεκτή μειοψηφία, η ιθύνουσα τάξη, αυτός (σ.σ. ο βιολογικός νόμος, δηλαδή) καθορίζει τον τρόπο αναδείξεως και επιβολής του αρχηγού.
---
Σημ. Το άρθρο βασίστηκε στο βιβλίο του Γ.Β. Παμπούκα «Ο Φασισμός και αι Ιδεολογικαί του Βάσεις» έκδοση 1940, Αθήναι.
Ο συγγραφέας διορίστηκε στις 22 Απρ. 1943 «Υπηρεσιακός Υφυπουργός παρά τω Υπουργείω Γεωργίας» στην Κυβέρνηση Ιωάννου Δ. Ράλλη (από το αρχείο της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης με τίτλο: ‘Κυβερνήσεις κατά τη διάρκεια της Εχθρικής Κατοχής της Χώρας’ ).
