Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Ο προσφιλής χώρος διεξόδου των Θεσσαλονικέων στη θερινή κυρίως, περίοδο, είναι η Χαλκιδική. Πέρα όμως από τις καταγάλανες και ολοκάθαρες ακτές της, υπάρχουν και χώροι με μεγάλη και σπουδαία ιστορία.
Η πόλη Μένδη της αρχαιότητας ήταν ένας πολύ σημαντικός τόπος αφού πέρα από το εξαιρετικό της κρασί ήταν γνωστή και για την πολιτιστική της ανάπτυξη.Ο Θουκυδίδης μας πληροφορεί πως η Μένδη ήταν αποικία των Ερετριών που την ίδρυσαν στην χερσόνησο της Παλλήνης, στο δυτικό ή πρώτο πόδι της Χαλκιδικής.
Δεδομένου του ότι οι Χαλκιδείς και Ερετριείς είχαν αποικίες στα μακεδονικά παράλια ήδη από το 1.000 ή 1100 π.Χ., σύμφωνα με την αξιολόγηση των νεότερων ευρήματων, η ίδρυση της πόλης ανάγεται γύρω από την χρονολογία αυτή.
Ο κάτοικος της πόλης λεγόταν Μενδαίος. Η ονομασία της πόλης προέρχεται από το ηδύοσμο φυτό μίνθη ή μίνθα που φύονταν σε αφθονία στην περιοχή (στα λατινικά mentha, εξ ου και η μέντα).
Σχετικά με το όνομα Μένδη, το μεσαιωνικό λεξικό Σουίδα αναφέρει επιπλέον πως έτσι ονόμαζαν οι Αιγύπτιοι τον τραγοπόδαρο θεό Πάνα, υπήρχε μάλιστα και ιερό ‘του Μενδησίου παρ’ Αιγυπτίοις, εν ω άγαλμα τραγοσκελές ήν, ορθόν έχον το αιδοίον.»
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ακόμη το Μενδήσιο Κέρας που ήταν το Δέλτα του ποταμού Νείλου, δίχως να παραλληλίζει τις δύο ονομασίες: «ἐς Αἴγυπτον ἔσχον κατὰ τὸ Μενδήσιον κέρας» (1,110)
Ανθηρή πόλη
Σχετικά με το όνομα Μένδη, το μεσαιωνικό λεξικό Σουίδα αναφέρει επιπλέον πως έτσι ονόμαζαν οι Αιγύπτιοι τον τραγοπόδαρο θεό Πάνα, υπήρχε μάλιστα και ιερό ‘του Μενδησίου παρ’ Αιγυπτίοις, εν ω άγαλμα τραγοσκελές ήν, ορθόν έχον το αιδοίον.»
Ο Θουκυδίδης αναφέρει ακόμη το Μενδήσιο Κέρας που ήταν το Δέλτα του ποταμού Νείλου, δίχως να παραλληλίζει τις δύο ονομασίες: «ἐς Αἴγυπτον ἔσχον κατὰ τὸ Μενδήσιον κέρας» (1,110)
Ανθηρή πόλη
Η μεγάλη οικονομική της άνθηση, ήδη από τις αρχές του 6ου αι., επιβεβαιώνεται από την μεγάλη κυκλοφορία των νομισμάτων της και οφείλεται κυρίως στις εξαγωγές του περίφημου "Μενδαίου οίνου".
Το 1992 βρέθηκε στις ακτές της Αλοννήσου αρχαίο ναυάγιο του πέμπτου αιώνα π.Χ. σε βάθος 30 μέτρων που είχε 3000 περίπου αμφορείς με οίνο από τη Μένδη.
Οι Μενδαίοι είχαν μάλιστα δημιουργήσει στη Θράκη αποικία, την πόλη Ηιόνα : «Ἠιόνα τὴν ἐπὶ Θρᾴκης Μενδαίων ἀποικίαν» (Θουκυδίδης)Η Μένδη υπήρξε και ο τόπος καταγωγής του γνωστού γλύπτη του 5ου αι. Παιώνιου, ο οποίος φιλοτέχνησε και το άγαλμα της Νίκης στην Ολυμπία.
Η πόλη στον 5ο αι. ήταν από τους οικονομικά ισχυρότερους συμμάχους της Αθήνας, αποστάτησε ωστόσο στην διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.), γεγονός που προκάλεσε την πολιορκία και λεηλασία της από τους Αθηναίους.
Στα μέσα του 4ου αι. η πόλη καταλαμβάνεται από τον Φίλιππο Β' και σταδιακά παρακμάζει. Η θέση της αρχαίας πόλης στην περιοχή της Κοινότητας Καλάνδρας ταυτίστηκε από τον Leake τον 19ο αι., και επιβεβαιώνεται από τοπογραφικά στοιχεία των Θουκυδίδη και Λίβιου, την επιβίωση του τοπωνυμίου "Ποσείδι" στο γειτονικό ακρωτήρι, αλλά και από τα ανασκαφικά στοιχεία. Συστηματική ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Μένδη διενεργήθηκε από το 1986-1994, από την ΙΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών & Κλασσικών Αρχαιοτήτων υπό την εποπτεία της Ιουλίας Βοκοτοπούλου. Ο κυρίως αρχαιολογικός χώρος, έκτασης 1200 Χ 600 μ., εντοπίζεται στο επίπεδο πλάτωμα και τις πλαγιές ενός πευκόφυτου λόφου ο οποίος καταλήγει ομαλά προς την θάλασσα.
«Στην Ακρόπολη, γνωστή ως Βίγλα, η οποία εκτείνεται στο ψηλότερο, ΝΑ σημείο του λόφου, ερευνήθηκαν συστάδες από λάκκους-αποθέτες, οι οποίοι είχαν αρχικά αποθηκευτικό χαρακτήρα.
Το κύριο περιεχόμενό τους ήταν κεραμική από τον 12ο έως και τον 7ο αι. π.Χ.
Στο πλάτωμα, γνωστό και ως Ξέφωτο, δοκιμαστική τομή αποκάλυψε τμήμα του τείχους. Στο"Προάστειο", το οποίο αναφέρεται από τον Θουκυδίδη και το οποίο καταλαμβάνει την παραθαλάσσια περιοχή της αρχαίας πόλης, αποκαλύφθηκαν, εκτός των άλλων, επάλληλα τμήματα κατοικιών και δρόμων, που χρονολογούνται από τον 9ο ως και τον 4ο αι. π.Χ.
Στο νεκροταφείο, το οποίο εντοπίστηκε στην παραλία του ξενοδοχείου Μένδη, ερευνήθηκαν 241 συνολικά ταφές, κυρίως εγχυτρισμοί βρεφών και μικρών παιδιών, που χρονολογούνται από τα τέλη του 8ου-αρχές 7ου ως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ.
Το 1992 βρέθηκε στις ακτές της Αλοννήσου αρχαίο ναυάγιο του πέμπτου αιώνα π.Χ. σε βάθος 30 μέτρων που είχε 3000 περίπου αμφορείς με οίνο από τη Μένδη.
Οι Μενδαίοι είχαν μάλιστα δημιουργήσει στη Θράκη αποικία, την πόλη Ηιόνα : «Ἠιόνα τὴν ἐπὶ Θρᾴκης Μενδαίων ἀποικίαν» (Θουκυδίδης)Η Μένδη υπήρξε και ο τόπος καταγωγής του γνωστού γλύπτη του 5ου αι. Παιώνιου, ο οποίος φιλοτέχνησε και το άγαλμα της Νίκης στην Ολυμπία.
Η πόλη στον 5ο αι. ήταν από τους οικονομικά ισχυρότερους συμμάχους της Αθήνας, αποστάτησε ωστόσο στην διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.), γεγονός που προκάλεσε την πολιορκία και λεηλασία της από τους Αθηναίους.
Στα μέσα του 4ου αι. η πόλη καταλαμβάνεται από τον Φίλιππο Β' και σταδιακά παρακμάζει. Η θέση της αρχαίας πόλης στην περιοχή της Κοινότητας Καλάνδρας ταυτίστηκε από τον Leake τον 19ο αι., και επιβεβαιώνεται από τοπογραφικά στοιχεία των Θουκυδίδη και Λίβιου, την επιβίωση του τοπωνυμίου "Ποσείδι" στο γειτονικό ακρωτήρι, αλλά και από τα ανασκαφικά στοιχεία. Συστηματική ανασκαφική έρευνα στην αρχαία Μένδη διενεργήθηκε από το 1986-1994, από την ΙΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών & Κλασσικών Αρχαιοτήτων υπό την εποπτεία της Ιουλίας Βοκοτοπούλου. Ο κυρίως αρχαιολογικός χώρος, έκτασης 1200 Χ 600 μ., εντοπίζεται στο επίπεδο πλάτωμα και τις πλαγιές ενός πευκόφυτου λόφου ο οποίος καταλήγει ομαλά προς την θάλασσα.
«Στην Ακρόπολη, γνωστή ως Βίγλα, η οποία εκτείνεται στο ψηλότερο, ΝΑ σημείο του λόφου, ερευνήθηκαν συστάδες από λάκκους-αποθέτες, οι οποίοι είχαν αρχικά αποθηκευτικό χαρακτήρα.
Το κύριο περιεχόμενό τους ήταν κεραμική από τον 12ο έως και τον 7ο αι. π.Χ.
Στο πλάτωμα, γνωστό και ως Ξέφωτο, δοκιμαστική τομή αποκάλυψε τμήμα του τείχους. Στο"Προάστειο", το οποίο αναφέρεται από τον Θουκυδίδη και το οποίο καταλαμβάνει την παραθαλάσσια περιοχή της αρχαίας πόλης, αποκαλύφθηκαν, εκτός των άλλων, επάλληλα τμήματα κατοικιών και δρόμων, που χρονολογούνται από τον 9ο ως και τον 4ο αι. π.Χ.
Στο νεκροταφείο, το οποίο εντοπίστηκε στην παραλία του ξενοδοχείου Μένδη, ερευνήθηκαν 241 συνολικά ταφές, κυρίως εγχυτρισμοί βρεφών και μικρών παιδιών, που χρονολογούνται από τα τέλη του 8ου-αρχές 7ου ως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ.
Στο Ποσείδι το αρχαίο ιερό
Τα αγγεία ήταν κυρίως γραπτά, με φυτική και γεωμετρική διακόσμηση, ή και εγχάρακτα, και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα του κεραμικού ρυθμού της Χαλκιδικής.
Το ιερό της αρχαίας πόλης τέλος εντοπίστηκε στο αμμώδες, επίπεδο ακρωτήρι "Ποσείδι", 4χλμ. δυτικά της Μένδης.
Στα κτήρια που έχουν ανασκαφεί περιλαμβάνεται ο ναός του Ποσειδώνα των αρχών του 5ου αι. π.Χ., η ταύτιση του οποίου οφείλεται σε σειρά εγχάρακτων επιγραφών σε αγγεία. Αποκαλύφθηκε επίσης ένα διπλό αψιδωτό κτήριο του β΄ τετάρτου του 6ου αι. -με φάση επισκευής στα τέλη του 3ου αι. π.Χ.- ένα βοηθητικό ορθογώνιο κτίσμα του τέλους του 6ου αι. π.Χ. καθώς και ένα πρωτογεωμετρικό αψιδωτό κτήριο του 10ου αι. π.Χ.
Εσωτερικά και νότια του κτηρίου αυτού υψωνόταν ένας βωμός στάχτης-θυσιών, ο οποίος ήταν σε χρήση από τα τέλη του 12ου -αρχές του 11ου έως τον 5ο αι. π.Χ.
Το αψιδωτό κτήριο στο Ποσείδι είναι ένα από τα αρχαιότερα ιερά του Ελλαδικού χώρου και το μοναδικό με αποκλειστικά λατρευτική χρήση κτήριο των "Σκοτεινών Αιώνων" από την Βόρεια Ελλάδα.
Τα αποτελέσματα της μέχρι σήμερα ανασκαφικής έρευνας στην αρχαία Μένδη θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά καθώς απέδειξαν ότι ένας μόνιμος οικισμός με έντονα Ευβοϊκές επιρροές ιδρύθηκε εκεί ήδη από τα τέλη του 12ου-αρχές 11ου αι. π.Χ. Ο χαρακτήρας αυτής της τόσο πρώιμης εγκατάστασης δεν μπορεί ακόμη να διευκρινιστεί, ωστόσο νέα στοιχεία προστίθενται όχι μόνο στις γνώσεις μας για την Ευβοϊκή αποικιακή δραστηριότητα στην περιοχή της Χαλκιδικής, αλλά και γενικότερα για τις εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν στο Βόρειο Αιγαίο στην διάρκεια των "Σκοτεινών Αιώνων".
Σχετικές αναφορές :
Θουκυδίδης
Λεξικόν Σουίδα
Λεξικόν lidell & Scott
gohalkidiki.com
Magnesia.tourism.gr
Φωτό: αρχείου
Το ιερό της αρχαίας πόλης τέλος εντοπίστηκε στο αμμώδες, επίπεδο ακρωτήρι "Ποσείδι", 4χλμ. δυτικά της Μένδης.
Στα κτήρια που έχουν ανασκαφεί περιλαμβάνεται ο ναός του Ποσειδώνα των αρχών του 5ου αι. π.Χ., η ταύτιση του οποίου οφείλεται σε σειρά εγχάρακτων επιγραφών σε αγγεία. Αποκαλύφθηκε επίσης ένα διπλό αψιδωτό κτήριο του β΄ τετάρτου του 6ου αι. -με φάση επισκευής στα τέλη του 3ου αι. π.Χ.- ένα βοηθητικό ορθογώνιο κτίσμα του τέλους του 6ου αι. π.Χ. καθώς και ένα πρωτογεωμετρικό αψιδωτό κτήριο του 10ου αι. π.Χ.
Εσωτερικά και νότια του κτηρίου αυτού υψωνόταν ένας βωμός στάχτης-θυσιών, ο οποίος ήταν σε χρήση από τα τέλη του 12ου -αρχές του 11ου έως τον 5ο αι. π.Χ.
Το αψιδωτό κτήριο στο Ποσείδι είναι ένα από τα αρχαιότερα ιερά του Ελλαδικού χώρου και το μοναδικό με αποκλειστικά λατρευτική χρήση κτήριο των "Σκοτεινών Αιώνων" από την Βόρεια Ελλάδα.
Τα αποτελέσματα της μέχρι σήμερα ανασκαφικής έρευνας στην αρχαία Μένδη θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά καθώς απέδειξαν ότι ένας μόνιμος οικισμός με έντονα Ευβοϊκές επιρροές ιδρύθηκε εκεί ήδη από τα τέλη του 12ου-αρχές 11ου αι. π.Χ. Ο χαρακτήρας αυτής της τόσο πρώιμης εγκατάστασης δεν μπορεί ακόμη να διευκρινιστεί, ωστόσο νέα στοιχεία προστίθενται όχι μόνο στις γνώσεις μας για την Ευβοϊκή αποικιακή δραστηριότητα στην περιοχή της Χαλκιδικής, αλλά και γενικότερα για τις εμπορικές σχέσεις που αναπτύχθηκαν στο Βόρειο Αιγαίο στην διάρκεια των "Σκοτεινών Αιώνων".
Σχετικές αναφορές :
Θουκυδίδης
Λεξικόν Σουίδα
Λεξικόν lidell & Scott
gohalkidiki.com
Magnesia.tourism.gr
Φωτό: αρχείου