Ιανουάριος 23, 2011. (Ένθετο)
Η επιγραφή του Αλκέτα της αρχαίας Μορρύλου της Κρηστωνίας. Βρέθηκε στους Άνω Αποστόλους του Κιλκίς το 1933. Είναι διαστάσεων 62χ32 εκατοστά και πάχος 9 εκ. (Μουσείο Κιλκίς αρ.261)
Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Τα ανθηρά και ισχυρά μακεδονικά χρόνια, με τους νικηφόρους πολέμους και τις μεγάλες κατακτήσεις, είχανε γίνει πια παρελθόν. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου δημιουργήθηκαν τα βασίλεια της ανατολής και η Μακεδονία, το παλαιό βασίλειο, αφέθηκε στο έλεος των θεών.
Οι βαρβαρικές επιδρομές άρχισαν, με πρώτα θύματα τους κατοίκους της κεντρικής Μακεδονίας. Οι κυριότερες πόλεις τότε στην Κρηστωνία (στην ανατολικά του Αξιού ποταμού περιοχή) ήταν: οι Φύσκες, οι Βράγυλες, η Ξυλόπολις, η Μόρρυλος, η Βαίρος και λίγο βορειότερα της Κρηστωνίας, το Ίωρον και η Δόβηρος.
Οι πλούσιες αλλά και παλαιότερες πόλεις όπως η Δόβηρος και οι Φύσκες είχανε τείχη για να προστατεύονται από τους επιδρομείς, οι άλλες ήτανε μικρές φτωχές αγροτικές κωμοπόλεις, που αναπτύχθηκαν, κυρίως, στα μακεδονικά χρόνια και δεν είχαν το πλεονέκτημα της προστασίας από τείχη.
Σημειώσαμε στο προηγούμενο κείμενο μας, για τις πρώτες επιδρομές των Γαλατών το 280 και το 279 π.Χ. που σκότωσαν και καταλήστευσαν τους κατοίκους της περιοχής. Πολλά από τα θύματά τους ήταν και οι κάτοικοι της Μορρύλου.
Η μνήμη μιας τέτοιας καταστροφής διαφαίνεται σε επιγραφή που βρέθηκε το 1933 στους Άνω Αποστόλους του Κιλκίς. Στην επιγραφή αυτή τιμάται ένας ακόμη πολίτης, της μικρής αυτής πόλης της Κρηστωνίας, ο οποίος αποφάσισε, να κτίσει μόνος, με δικά του έξοδα δηλαδή, τα προστατευτικά τείχη της αρχαίας Μορρύλου σκεπτόμενος προνοητικά για τη σωτηρία όλων των πολιτών.( σημείωση: Αναγράφεται επί λέξει με την ιδιόμορφη ορθογραφία του μνήμονα : «Ἐπιδεξάμενος τιχῖσαι τήν πόλιν μόνος χάριν τοῦ προνοηθῆναι τῆς πάντων σωτηρίας»)
Προφανώς πρόκειται για εύπορο πολίτη της αρχαίας αυτής μικρής πόλης που διακατέχονταν από το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς.
Μιας προσφοράς αναγκαίας, που έδωσε ανακούφιση στους κατοίκους της πόλης που μάλλον δεινοπαθούσαν τον καιρό εκείνο.
Όπως μας λέει η εγχάρακτη λίθινη επιγραφή μοίρασε σιτάρι στην αγορά της πόλης και χάρισε αγελάδες στους συμπολίτες του.
Πρόκειται, δηλαδή, για εύπορο αγρότη της αρχαίας εποχής ο οποίος είχε κτήματα από τα οποία τα έσοδά του πλεόναζαν και συγχρόνως διατηρούσε την κτηνοτροφία σε ικανοποιητικό βαθμό, ώστε να του παρέχεται η δυνατότητα να δωρίζει στους φτωχούς της πόλης από την περιουσία του. Ένα πρωτότυπο και παραδειγματικό κοινωνικό μέτρο της αρχαίας προχριστιανικής ελληνικής κοινωνίας.
Η επιγραφή αν και δεν βρέθηκε ολόκληρη αφού λείπει ένα κομμάτι στο πάνω μέρος και ένα μικρό στο κάτω, μας κοινολογεί εντούτοις το πνεύμα των αρχόντων της πόλης για τον ευεργέτη συμπολίτη τους.
Έτσι, μεταφέροντας το αρχαίο κείμενο της επιγραφής, στη δική μας ομιλούσα γλώσσα, όπως το κατενόησε ο γράφων αυτά, μας γίνονται γνωστά πάρα πολλά πράγματα της εποχής του Αλκέτα. Οι μετρημένες λέξεις της επιγραφής μας απλώνουν ένα σεντόνι όπου απεικονίζεται ολόκληρη η αρχαία πόλη της Μορρύλου. Μάλιστα, σε συνδυασμό με την επιγραφή του Παράμονου έχουμε μια πλήρη εικόνα της μικρής αυτής μακεδονικής πόλης.
Η επιγραφή είναι γραμμένη στην κοινή ελληνιστική γλώσσα, της εποχής.
Ένα εντυπωσιακό σημείο της επιγραφής είναι η επισήμανση που γίνεται στο να τοποθετηθεί η προτομή του ευεργέτη στην πιο περίοπτη θέση του Ασκληπιείου. (Είναι χαραγμένο επακριβώς :
«τεθῆναι δέ αὐτού τήν εὶκόνα ἐν τῶ ἐπιφανεστάτῳ τόπῳ τοῦ Άσκληπιείου». )
Από το στίχο αυτό διαφαίνεται ότι το πιο σημαντικό μέρος της αρχαίας Μορρύλου, δεν ήτανε η αγορά ή το κοινοβούλιο ή άλλο σημείο της πόλης αλλά το Ασκληπιείο της.
Προφανώς θα ήταν και το πιο πολυσύχναστο μέρος της πόλης, όχι μόνον για τους επισκέπτες των ιαματικών λουτρών αλλά και από τους εντόπιους αφού πιο κάτω αναφέρει : « για να βλέπουν και οι υπόλοιποι και να γίνονται προθυμότεροι στην ευεργεσία προς την πόλη τους-
Οι άρχοντες της Μορρύλου, που εκλέγονταν από το λαό, τίμησαν τον ευεργέτη με στεφάνι από κλαδιά ελιάς. Δημιούργησαν την προτομή του και έγραψαν την προσφορά του πάνω στην πέτρινη πλάκα, όπου θα ήταν σε κοινή θέα των συμπολιτών του.
Το σημαντικό είναι ότι, όπως και ο Παράμονος, που γράψαμε στο προηγούμενο κείμενο, έτσι και ο Αλκέτας τιμώνται και οδηγούνται στο μνήμονα (στο χαράκτη) βρισκόμενοι εν ζωή, ζουν δηλαδή μέσα στο κοινωνικό σύνολο, είναι ενεργά κοινωνικά μέλη και απολαμβάνουν τον έπαινο των εκπροσώπων της πόλης.
Αυτή είναι μια ιδιαίτερη χαρακτηριστική διάσταση της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, που διαχωρίζεται αυτόματα από τις βαρβαρικές κοινωνίες που επαινούσαν ή έστηναν τα αγάλματα αυτών που ήθελαν να επαινέσουν μετά, βέβαια, το θάνατό τους … Είναι μια ιδιαίτερη στιγμή της ελληνικής πραγματικότητας, ότι δηλαδή τιμάται ο τιμώμενος για το συγκεκριμένο γεγονός, και όχι, για το σύνολο του βίου του...
Τονίζεται, επιπλέον, ότι δεν τιμώνται άτομα που υπήρξαν στο παρελθόν και οι ζώντες σήμερα, επαινούν το έργο τους, τη μνήμη τους, αλλά άτομα τα οποία περιφέρονται μαζί τους στην πόλη, ζουν τα ίδια πράγματα με τους υπόλοιπους και όμως για την προσφορά τους προς την πόλη τίθενται ως παράδειγμα στους υπόλοιπους. Πόσο πράγματι σημαντικό και ηθικό, αποτελεί η συνολική αυτή έκφραση, σε μια, κατά τα άλλα, αρχαία κοινωνία!...
Μια άλλη σημαντική πληροφορία που μας δίνει η αρχαία επιγραφή είναι η σημείωση:
‘να καθιερωθεί, δηλαδή, η ημέρα αυτή κάθε Δαίσιο μήνα ως εορταστική, την ημέρα, δηλαδή, που ο Αλκέτας επαινέθηκε με εξαιρετική τιμή από την πολιτεία’- « ἂγεσθαι δέ τήν ἡμέραν αὐτήν ἐκάστου Δαισίου μηνός ἱεράν ὅτε Ἀλκέτας ἡρέθη εἰς μεγίστας ἀρχάς παρά τῶν πολειτῶν».
Παρατηρούμε ότι ο μακεδονικός μήνας Δαίσιος (ο τωρινός Μάιος) ήταν ο εορταστικός μήνας της αρχαίας Μορρύλου. Ήταν, προφανώς, αφιερωμένος «τῶ θεῷ», όπως γράφεται και εννοεί, σαφώς, τον Ασκληπιό. Γινόταν, δηλαδή, το μήνα εκείνο η μεγάλη πανήγυρη της πόλης, που συγκέντρωνε πληθώρα επισκεπτών –φιλοξενούμενων του Ασκληπιείου.
Επισκέπτες –προσκυνητές και δωρητές έρχονταν, όπως μας γίνεται γνωστό και από άλλες πόλεις της ευρύτερης περιοχής. Η φήμη του Ασκληπιείου της Κρηστωνίας απλώθηκε σε κάθε γωνιά της Μακεδονίας… Συγκαταλέγεται μάλιστα η Μόρρυλος, στα ελληνιστικά χρόνια, ως μια από τις ιερές πόλεις της Μακεδονίας.
Δεν ήτανε λίγοι εκείνοι που βρήκαν την υγεία τους στα ιαματικά θεραπευτήρια της Μορρύλου. Μια επιγραφή περί το 100 π.Χ. που βρέθηκε πάλι στην τοποθεσία των Άνω Αποστόλων του Κιλκίς, μας δίνει τη διάσταση που προαναφέραμε.
Κάτοικος από το Ίωρον, γιατρεύτηκε στην ιαματική λάσπη του Ασκληπιείου και προσέφερε ‘τάμα’ στο θεό, Δεν γνωρίζουμε τι δώρα προσέφερναν στο θεό μαζί με την επιγραφή που έφθασε μέχρι τις μέρες μας.
Συγκεκριμένα αναφέρει πως ο Σωσίας ο υιός του Σωσιπόλεως που καταγόταν από το Ίωρον ευχαριστεί το θεό Ασκληπιό την Υγεία αλλά τους Μορρυλίους. Παρόμοια επιγραφή βρέθηκε και από κάποιον Ζωίλο από τη Λητή, που έγινε καλά στο Ασκληπιείο της Μορρύλου.
Για αρκετούς αιώνες στην αρχαιότητα, η πόλη με τη ‘θαυματουργή λάσπη-ύλη’ αποτελούσε πόλο έλξης των ανθρώπων που έπασχαν από κάποιο νόσημα . Όσο, δηλαδή, της παρείχε τη δυνατότητα αυτή η λασπώδες περιοχή της. Αγνοούμε, βέβαια, αν στο σημείο του Ασκληπιείου
ανάβλυζαν υπόγεια ύδατα που σε συνδυασμό με την ύλη δημιουργούσαν αυτή τη ‘μορρία ύλη’. Αργότερα με την πάροδο των αιώνων και με την φυσική αποστράγγιση της περιοχής από τα λιμνάζοντα ύδατα έπαψε να υπάρχει και η ίδια η πόλη.
Αναμφίβολα μια πόλη με τέτοια θρησκευτική λαμπρότητα και συγχρόνως με τέτοια ιαματική δυνατότητα συγκέντρωνε αρκετό πλούτο από τους επισκέπτες της. Φυσικά, ήταν η πρώτη στον κατάλογο για τη λεηλασία της από τους πειναλέους και απολίτιστους λαούς της βορείου βαλκανικής και της Ασίας...
Αν κανείς ανέβει σήμερα στο ύψωμα της αρχαίας Μορρύλου και ατενίσει στον περίγυρο χώρο θα αντιληφθεί αμέσως που βρισκόταν η παλιά λιμνώδες ή βαλτώδης τοποθεσία. Όλη η νοτιοδυτική περιοχή ήταν καλυμμένη από λιμνάζοντα ύδατα.
Είναι σημαντικό, πιστεύουμε, να σημειώσουμε πως η Μόρρυλος, η μικρή, αυτή, αρχαία ελληνική πόλη της Κρηστωνίας, αν και φτωχή δεν ξεχνούσε να τιμήσει τους πολίτες που ευεργετούσαν για το καλό όλων.
Μέσα από το μακρινό παρελθόν, η πόλη αυτή, μας δίδει ένα μεγάλο παράδειγμα ηθικής και κοινωνικής αλληλεγγύης και συγχρόνως μας τονίζει πόσο στην υλιστική εποχή μας τα αγνά αυτά αισθήματα έχουν, σχεδόν, αφανισθεί...
Βαλκανικό Περισκόπιο - Ἂρθρα & Σκέψεις- Γιῶργος Ἐχέδωρος
Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος
Τα ανθηρά και ισχυρά μακεδονικά χρόνια, με τους νικηφόρους πολέμους και τις μεγάλες κατακτήσεις, είχανε γίνει πια παρελθόν. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου δημιουργήθηκαν τα βασίλεια της ανατολής και η Μακεδονία, το παλαιό βασίλειο, αφέθηκε στο έλεος των θεών.
Οι βαρβαρικές επιδρομές άρχισαν, με πρώτα θύματα τους κατοίκους της κεντρικής Μακεδονίας. Οι κυριότερες πόλεις τότε στην Κρηστωνία (στην ανατολικά του Αξιού ποταμού περιοχή) ήταν: οι Φύσκες, οι Βράγυλες, η Ξυλόπολις, η Μόρρυλος, η Βαίρος και λίγο βορειότερα της Κρηστωνίας, το Ίωρον και η Δόβηρος.
Οι πλούσιες αλλά και παλαιότερες πόλεις όπως η Δόβηρος και οι Φύσκες είχανε τείχη για να προστατεύονται από τους επιδρομείς, οι άλλες ήτανε μικρές φτωχές αγροτικές κωμοπόλεις, που αναπτύχθηκαν, κυρίως, στα μακεδονικά χρόνια και δεν είχαν το πλεονέκτημα της προστασίας από τείχη.
Σημειώσαμε στο προηγούμενο κείμενο μας, για τις πρώτες επιδρομές των Γαλατών το 280 και το 279 π.Χ. που σκότωσαν και καταλήστευσαν τους κατοίκους της περιοχής. Πολλά από τα θύματά τους ήταν και οι κάτοικοι της Μορρύλου.
Η μνήμη μιας τέτοιας καταστροφής διαφαίνεται σε επιγραφή που βρέθηκε το 1933 στους Άνω Αποστόλους του Κιλκίς. Στην επιγραφή αυτή τιμάται ένας ακόμη πολίτης, της μικρής αυτής πόλης της Κρηστωνίας, ο οποίος αποφάσισε, να κτίσει μόνος, με δικά του έξοδα δηλαδή, τα προστατευτικά τείχη της αρχαίας Μορρύλου σκεπτόμενος προνοητικά για τη σωτηρία όλων των πολιτών.( σημείωση: Αναγράφεται επί λέξει με την ιδιόμορφη ορθογραφία του μνήμονα : «Ἐπιδεξάμενος τιχῖσαι τήν πόλιν μόνος χάριν τοῦ προνοηθῆναι τῆς πάντων σωτηρίας»)
Προφανώς πρόκειται για εύπορο πολίτη της αρχαίας αυτής μικρής πόλης που διακατέχονταν από το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς.
Μιας προσφοράς αναγκαίας, που έδωσε ανακούφιση στους κατοίκους της πόλης που μάλλον δεινοπαθούσαν τον καιρό εκείνο.
Όπως μας λέει η εγχάρακτη λίθινη επιγραφή μοίρασε σιτάρι στην αγορά της πόλης και χάρισε αγελάδες στους συμπολίτες του.
Πρόκειται, δηλαδή, για εύπορο αγρότη της αρχαίας εποχής ο οποίος είχε κτήματα από τα οποία τα έσοδά του πλεόναζαν και συγχρόνως διατηρούσε την κτηνοτροφία σε ικανοποιητικό βαθμό, ώστε να του παρέχεται η δυνατότητα να δωρίζει στους φτωχούς της πόλης από την περιουσία του. Ένα πρωτότυπο και παραδειγματικό κοινωνικό μέτρο της αρχαίας προχριστιανικής ελληνικής κοινωνίας.
Η επιγραφή αν και δεν βρέθηκε ολόκληρη αφού λείπει ένα κομμάτι στο πάνω μέρος και ένα μικρό στο κάτω, μας κοινολογεί εντούτοις το πνεύμα των αρχόντων της πόλης για τον ευεργέτη συμπολίτη τους.
Έτσι, μεταφέροντας το αρχαίο κείμενο της επιγραφής, στη δική μας ομιλούσα γλώσσα, όπως το κατενόησε ο γράφων αυτά, μας γίνονται γνωστά πάρα πολλά πράγματα της εποχής του Αλκέτα. Οι μετρημένες λέξεις της επιγραφής μας απλώνουν ένα σεντόνι όπου απεικονίζεται ολόκληρη η αρχαία πόλη της Μορρύλου. Μάλιστα, σε συνδυασμό με την επιγραφή του Παράμονου έχουμε μια πλήρη εικόνα της μικρής αυτής μακεδονικής πόλης.
Η επιγραφή είναι γραμμένη στην κοινή ελληνιστική γλώσσα, της εποχής.
Ένα εντυπωσιακό σημείο της επιγραφής είναι η επισήμανση που γίνεται στο να τοποθετηθεί η προτομή του ευεργέτη στην πιο περίοπτη θέση του Ασκληπιείου. (Είναι χαραγμένο επακριβώς :
«τεθῆναι δέ αὐτού τήν εὶκόνα ἐν τῶ ἐπιφανεστάτῳ τόπῳ τοῦ Άσκληπιείου». )
Από το στίχο αυτό διαφαίνεται ότι το πιο σημαντικό μέρος της αρχαίας Μορρύλου, δεν ήτανε η αγορά ή το κοινοβούλιο ή άλλο σημείο της πόλης αλλά το Ασκληπιείο της.
Προφανώς θα ήταν και το πιο πολυσύχναστο μέρος της πόλης, όχι μόνον για τους επισκέπτες των ιαματικών λουτρών αλλά και από τους εντόπιους αφού πιο κάτω αναφέρει : « για να βλέπουν και οι υπόλοιποι και να γίνονται προθυμότεροι στην ευεργεσία προς την πόλη τους-
« ἳνα καί οὶ λοιποί προθυμότεροι γείνωνται πρός τήν τῆς πόλεως φιλοτιμίαν ὁρώντες », γράφει η επιγραφή.
Οι άρχοντες της Μορρύλου, που εκλέγονταν από το λαό, τίμησαν τον ευεργέτη με στεφάνι από κλαδιά ελιάς. Δημιούργησαν την προτομή του και έγραψαν την προσφορά του πάνω στην πέτρινη πλάκα, όπου θα ήταν σε κοινή θέα των συμπολιτών του.
Το σημαντικό είναι ότι, όπως και ο Παράμονος, που γράψαμε στο προηγούμενο κείμενο, έτσι και ο Αλκέτας τιμώνται και οδηγούνται στο μνήμονα (στο χαράκτη) βρισκόμενοι εν ζωή, ζουν δηλαδή μέσα στο κοινωνικό σύνολο, είναι ενεργά κοινωνικά μέλη και απολαμβάνουν τον έπαινο των εκπροσώπων της πόλης.
Αυτή είναι μια ιδιαίτερη χαρακτηριστική διάσταση της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, που διαχωρίζεται αυτόματα από τις βαρβαρικές κοινωνίες που επαινούσαν ή έστηναν τα αγάλματα αυτών που ήθελαν να επαινέσουν μετά, βέβαια, το θάνατό τους … Είναι μια ιδιαίτερη στιγμή της ελληνικής πραγματικότητας, ότι δηλαδή τιμάται ο τιμώμενος για το συγκεκριμένο γεγονός, και όχι, για το σύνολο του βίου του...
Τονίζεται, επιπλέον, ότι δεν τιμώνται άτομα που υπήρξαν στο παρελθόν και οι ζώντες σήμερα, επαινούν το έργο τους, τη μνήμη τους, αλλά άτομα τα οποία περιφέρονται μαζί τους στην πόλη, ζουν τα ίδια πράγματα με τους υπόλοιπους και όμως για την προσφορά τους προς την πόλη τίθενται ως παράδειγμα στους υπόλοιπους. Πόσο πράγματι σημαντικό και ηθικό, αποτελεί η συνολική αυτή έκφραση, σε μια, κατά τα άλλα, αρχαία κοινωνία!...
Μια άλλη σημαντική πληροφορία που μας δίνει η αρχαία επιγραφή είναι η σημείωση:
‘να καθιερωθεί, δηλαδή, η ημέρα αυτή κάθε Δαίσιο μήνα ως εορταστική, την ημέρα, δηλαδή, που ο Αλκέτας επαινέθηκε με εξαιρετική τιμή από την πολιτεία’- « ἂγεσθαι δέ τήν ἡμέραν αὐτήν ἐκάστου Δαισίου μηνός ἱεράν ὅτε Ἀλκέτας ἡρέθη εἰς μεγίστας ἀρχάς παρά τῶν πολειτῶν».
Παρατηρούμε ότι ο μακεδονικός μήνας Δαίσιος (ο τωρινός Μάιος) ήταν ο εορταστικός μήνας της αρχαίας Μορρύλου. Ήταν, προφανώς, αφιερωμένος «τῶ θεῷ», όπως γράφεται και εννοεί, σαφώς, τον Ασκληπιό. Γινόταν, δηλαδή, το μήνα εκείνο η μεγάλη πανήγυρη της πόλης, που συγκέντρωνε πληθώρα επισκεπτών –φιλοξενούμενων του Ασκληπιείου.
Επισκέπτες –προσκυνητές και δωρητές έρχονταν, όπως μας γίνεται γνωστό και από άλλες πόλεις της ευρύτερης περιοχής. Η φήμη του Ασκληπιείου της Κρηστωνίας απλώθηκε σε κάθε γωνιά της Μακεδονίας… Συγκαταλέγεται μάλιστα η Μόρρυλος, στα ελληνιστικά χρόνια, ως μια από τις ιερές πόλεις της Μακεδονίας.
Δεν ήτανε λίγοι εκείνοι που βρήκαν την υγεία τους στα ιαματικά θεραπευτήρια της Μορρύλου. Μια επιγραφή περί το 100 π.Χ. που βρέθηκε πάλι στην τοποθεσία των Άνω Αποστόλων του Κιλκίς, μας δίνει τη διάσταση που προαναφέραμε.
Κάτοικος από το Ίωρον, γιατρεύτηκε στην ιαματική λάσπη του Ασκληπιείου και προσέφερε ‘τάμα’ στο θεό, Δεν γνωρίζουμε τι δώρα προσέφερναν στο θεό μαζί με την επιγραφή που έφθασε μέχρι τις μέρες μας.
Συγκεκριμένα αναφέρει πως ο Σωσίας ο υιός του Σωσιπόλεως που καταγόταν από το Ίωρον ευχαριστεί το θεό Ασκληπιό την Υγεία αλλά τους Μορρυλίους. Παρόμοια επιγραφή βρέθηκε και από κάποιον Ζωίλο από τη Λητή, που έγινε καλά στο Ασκληπιείο της Μορρύλου.
Για αρκετούς αιώνες στην αρχαιότητα, η πόλη με τη ‘θαυματουργή λάσπη-ύλη’ αποτελούσε πόλο έλξης των ανθρώπων που έπασχαν από κάποιο νόσημα . Όσο, δηλαδή, της παρείχε τη δυνατότητα αυτή η λασπώδες περιοχή της. Αγνοούμε, βέβαια, αν στο σημείο του Ασκληπιείου
ανάβλυζαν υπόγεια ύδατα που σε συνδυασμό με την ύλη δημιουργούσαν αυτή τη ‘μορρία ύλη’. Αργότερα με την πάροδο των αιώνων και με την φυσική αποστράγγιση της περιοχής από τα λιμνάζοντα ύδατα έπαψε να υπάρχει και η ίδια η πόλη.
Αναμφίβολα μια πόλη με τέτοια θρησκευτική λαμπρότητα και συγχρόνως με τέτοια ιαματική δυνατότητα συγκέντρωνε αρκετό πλούτο από τους επισκέπτες της. Φυσικά, ήταν η πρώτη στον κατάλογο για τη λεηλασία της από τους πειναλέους και απολίτιστους λαούς της βορείου βαλκανικής και της Ασίας...
Είναι σημαντικό, πιστεύουμε, να σημειώσουμε πως η Μόρρυλος, η μικρή, αυτή, αρχαία ελληνική πόλη της Κρηστωνίας, αν και φτωχή δεν ξεχνούσε να τιμήσει τους πολίτες που ευεργετούσαν για το καλό όλων.
Μέσα από το μακρινό παρελθόν, η πόλη αυτή, μας δίδει ένα μεγάλο παράδειγμα ηθικής και κοινωνικής αλληλεγγύης και συγχρόνως μας τονίζει πόσο στην υλιστική εποχή μας τα αγνά αυτά αισθήματα έχουν, σχεδόν, αφανισθεί...
Βαλκανικό Περισκόπιο - Ἂρθρα & Σκέψεις- Γιῶργος Ἐχέδωρος