Η Μόρρυλος ήταν μια μικρή αγροτική πόλη που μας είναι γνωστή από τα ελληνιστικά χρόνια (3ος π.Χ. αιώνα).
Το όνομά της πρέπει να το πήρε από τη ιαματική ‘μορρία ύλη’ (λασπώδες υλικό) της περιοχής της. Τότε η περιοχή της Μορρύλου ήτανε βαλτώδης, κατάλοιπο της μεγάλης αρχαίας λίμνης που έφθανε στον Αξιό ποταμό.
Η λασποθεραπεία έδινε υγεία και ανακούφιση στους επισκέπτες της. Η ιαματική αυτή πλευρά της Μορρύλου ήταν πασίγνωστή στο πανελλήνιο, αφού ασθενείς συγκεντρώνονταν στο χώρο που είχε αφιερωθεί στο θεό Ασκληπιό και τη θεά Υγεία, έκαναν λασποθεραπεία και προσέφερναν τάματα για την ίασή τους.
Ένα-δύο χρόνια πριν αναλάβει τα ηνία της Μακεδονίας ο Αντίγονος ο Γονατάς, στην αρχαία Μόρρυλο, οι νέο-εκλεγέντες άρχοντες αποφάσισαν να τιμήσουν έναν πολίτη της πόλης που έκανε δωρεά στο Δήμο, μια αγελάδα, που από τους απογόνους της δημιουργήθηκε μια ολόκληρη αγέλη.
Η επιγραφή που βρέθηκε το 1961 στους Άνω Αποστόλους της περιοχής του Κιλκίς, είναι αρκετά κατατοπιστική. Είναι γραμμένη στην γλώσσα που συνηθίζονταν την εποχή αυτήν. Απηχούσε την λαλουμένη των χρόνων αυτών, όπως, άλλωστε, όλες οι επιγραφές που βρέθηκαν στην Κρηστωνία και γενικότερα στη Μακεδονία.
Η επιγραφή μέσα σε λίγες γραμμές μας φανερώνει μια ολόκληρη ιστορία. Μεταφέρουμε το αρχαίο κείμενο στη σημερινή μας γλώσσα:
« Οι Άρχοντες : ο Εύξεινος υιός του Σάμου, ο Μένανδρος ο υιός του Ολώιχου, ο Νικάνωρ υιός του Παράμονου αποφάσισαν τα εξής:
Ο Παράμονος ο υιός του Σαμαγόρου στη διάρκεια των χρόνων της στρατηγίας του Δημήτριου του Σώπατρου, προσήλθε στο κοινοβούλιο (της πόλης) και χάρισε στην πόλη αλλά και υπέρ του Ασκληπιού μια αγελάδα.
Από τότε με τους απογόνους της αγελάδας έγινε
ολόκληρη αγέλη. Στο δέκατο πέμπτο έτος της στρατηγίας του Επινίκιου, έγινε δεκτό από την πόλη να στεφανώσουν αυτόν με θάλλινο στεφάνι αφού οι άρχοντες τότε που έγινε η δωρεά δεν υλοποίησαν την απόφαση (να του δώσουν έπαινο) που είχε γίνει δεκτή από το κοινοβούλιο των Μορρυλίων αν και πολιτεύται χωρίς μεμψιμοιρία προς αυτούς.
Αποφάσισαν να επαινέσουν αυτόν σύμφωνα με τα κοινά δεδομένα, να τον τιμήσουν με Θάλλινο Στεφάνι (στεφάνι από κλαδιά ελιάς), να στηθεί μάλιστα στήλη με αυτόν σε επιφανές σημείο της τοποθεσίας του Ασκληπιού, για να βλέπουν οι πολίτες πως απονέμεται μια τιμητική διάκριση σε τέτοιους άνδρες για να μιμηθούν παρόμοια ενέργεια.
Να αποσταλεί, μάλιστα, το ψήφισμα στον χαράκτη (μνήμονα).
Ψηφίστηκε στις 17 Υπερβερεταίου ).»
Με την επιγραφή αυτήν βλέπουμε πως οι αρχές της μικρής μακεδονικής πόλης της Κρηστωνίας, τιμούσαν ένα πολίτη τους, ώστε να γίνει παράδειγμα προς μίμηση για τους υπόλοιπους.
Βλέπουμε ακόμη πως ‘πολιτευόταν χωρίς μεμψιμοιρία’ (‘πολιτεύεται πρός αὐτούς
ἀμεμψιμοιρήτως’, γράφει επί λέξει η επιγραφή) προς τις αρχές της πόλης, αυτές όμως τον αγνόησαν.
Δεν τον λησμόνησαν όμως οι επόμενοι άρχοντες που πιθανόν να βοήθησε και ο Παράμονος στην εκλογή τους.
Παρατηρούμε πόση μεγάλη σημασία έδιναν οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής μας στην τιμή του ‘θάλλινου στεφανιού’ , που δεν ήταν παρά ένα απλό στεφάνι από μικρά κλαδιά ελιάς. Η απονομή του στεφανιού αυτού στο τιμώμενο πρόσωπο από τις αρχές της πόλης ήταν πολύ τιμητικό για τον επαινούμενο. Είναι μια τιμητική διάκριση που την βλέπουμε σε όλες τις ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας.(σημ.συγρ. Στην επιγραφή αναφέρεται : ‘θαλλίνω στεφάνω’, στεφάνι, δηλαδή, από θαλλό, νέο τρυφερό κλαδί, βλαστός, κυρίως, της ελιάς. Στον Ηρόδοτο (7.19) το βρίσκουμε ‘ἐστεφανῶσθαι ἐλαίης θαλλῷ’, ο Πλάτων στους Νόμους (946Β): ‘στεφανοῦν τινά θαλλῷ’ .)
Για να μπούμε λίγο στο κλίμα της εποχής σημειώνουμε πως το Νοέμβριο του 280 π.Χ. έγινε επέλαση των Γαλατών στην περιοχή. Προηγήθηκε μάχη των Μακεδόνων με του Γαλάτες που είχαν αρχηγό κάποιον ονόματι Βέλγιο. Δεν είχαν υπολογίσει καλά τις δυνάμεις του εχθρού και ηττήθηκαν, σκοτώθηκε μάλιστα ο Μακεδόνας βασιλιάς Πτολεμαίος ο Κεραυνός.
Οι Γαλάτες λεηλάτησαν τότε την περιοχή. Ήταν πλούσια η λεία τους αφού τον επόμενο χρόνο (279 π.Χ.) άλλα γαλατικά στίφη με αρχηγό κάποιον Βρέννο λεηλατούν τις αγροτικές πόλεις της περιοχής.
Αυτές οι λεηλασίες ανάγκασαν, ως φαίνεται, τη Μόρρυλο, να χτίσει τείχη για να μπορεί να αμυνθεί στις βαρβαρικές ληστρικές επιθέσεις.
Η δημιουργία του τείχους της πρέπει να έγινε στα χρόνια του Αντίγονου του Γονατά που ανέλαβε τη μακεδονική εξουσία το 278 π.Χ. έως το 240 π.Χ.
Πέρα από το περιεχόμενο της επιγραφής, βλέπουμε μερικά από τα ονόματα που υπήρχαν την εποχή αυτήν, την γλώσσα που μιλούσαν, τις ημερομηνίες που χρησιμοποιούσαν, αλλά και τις πολιτικές αντιπαλότητες που υπήρχαν.
Χαρακτηριστικό της εποχής είναι η κυριαρχία της ηθικής στην κοινωνική δομή της πόλης. Οι αρχές πιστεύουν πως θα παρακινήσουν τους πολίτες να ευεργετήσουν την πόλη τους, με την δημοσιοποίηση της πράξης του Παράμονου.
Συνεδριάζουν γι’ αυτό, χαράσσουν σε πέτρινη πλάκα την απόφασή τους και δημιουργούν, έτσι, ένα δεδομένο παράδειγμα προς μίμηση. Εδραιώνουν την πίστη τους στην πόλη και την εμπιστοσύνη των πολιτών στην πολιτεία.
Η μικρή αυτή ελληνική πόλη θα επιζήσει και θα αναπτυχθεί μέχρι τους πρώτους ρωμαϊκούς αιώνες.
Στα επόμενα ταραχώδη χρόνια θα λεηλατηθεί, ώσπου τελικά θα καταστραφεί από βαρβαρικές επιδρομές βόρειων λαών.
(Κείμενο και φώτο από το βιβλίο του Γιώργου Εχέδωρου «Αρχαία Κρηστωνία»)
