Ο Σέλευκος, ο Διδυμαίος Απόλλων και οι ...δραχμές

Ο αρχαίος ναός του Διδυμαίου Απόλλωνος στα Δίδυμα της Μικράς Ασίας (κοντά στην αρχαία Μίλητο)

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Ο Σέλευκος, ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών.
Στα 288 ή 287 π.Χ. επισκέφθηκε τη Μίλητο της Μικράς Ασίας ως προσκυνητής στο ναό του Διδυμαίου Απόλλωνος.
Ο ναός του Απόλλωνος ήταν έξω από την πόλη, στην περιοχή που πήρε το όνομα ‘Δίδυμα’ , λόγω των ναών της Αρτέμιδος και του Απόλλωνος που ήταν δίδυμα αδέλφια.
Ο Σέλευκος ο Α΄ο επονομαζόμενος Νικάτωρ, που καταγότανε από την Ορεστίδα της Μακεδονίας ήταν πιστός στις παραδόσεις και ευσεβής προσκυνητής του ξακουστού μαντείου του Απόλλωνος των Διδύμων.

Το μαντείο αυτό ανταγωνιζότανε τον καιρό εκείνο το άλλο ισχυρό και πάγνωστο μαντείο του Δελφικού Απόλλωνα, στους Δελφούς , στην δυτικά του αιγαίου χώρα.
Η επιγραφή που βρέθηκε στην τοποθεσία Διδυμαίον ή Δίδυμα, όπου βρισκόταν το αρχαίο ιερό και μαντείο, έδωσε ιδιαίτερο βάθος και χρώμα στη λατρεία του Θεού από τους Μακεδόνες βασιλείς.
Η επιγραφή λέγει συγκεκριμένα:

‘όλα αυτά που είναι γραμμένα στην επιστολή τα αφιερώνουν οι βασιλείς Σέλευκος και Αντίοχος.’
Επί λέξει: «τάδε ἀνέθηκαν βασιλεῖς Σέλευκος καὶ Ἀντίοχος τὰ ἐν τῆι ἐπιστολῆι γεγραμμένα».

Ένα σημαντικό κομμάτι αυτής της επιγραφής είναι η επιστολή του ιδίου του Μακεδόνα βασιλιά που είναι χαρακτηριστικός το τρόπος έκφρασής του. Το αρχαίο κείμενο της επιγραφής παρατίθεται δίπλα:
« Στείλαμε στο ιερό του Απόλλωνος που βρίσκεται στους Διδύμους τη μεγάλη τη λυχνία με τα αργυρά και χρυσά ποτήρια ως αφιέρωμα στους Σωτήρες θεούς (σ.σ. εννοεί και την Αρτέμιδα) τα οποία είναι γεμάτα με μύρο πολίου, όπως είναι, άλλωστε, χαραγμένα πάνω σε αυτά.
»Όταν, λοιπόν, εσείς (οι ιερείς) παραλάβετε αυτά με το καλό, να τα αποδώσετε στο ιερό να προσφέρετε στο θεό και να ευχηθείτε για την υγεία μας και στην ευτυχία των κατοίκων της πόλης όπως επιθυμώ εγώ αλλά και εσείς.
»Να αποδεχθείτε αυτά τα οποία στέλνω γεμάτα με πολιάνθη (σ.σ. μύρο του αρωματικού φυτού πολίου) και να κάνετε θυσία χρησιμοποιώντας τα.
»Να επιμεληθείτε εσείς οι ίδιοι, τα χρυσά και ασημένια αφιερώματα, ώστε όλα να γίνουν έτσι καθώς λεπτομερώς σας τα γράφω.
»Και το κάνω αυτό για να ξέρετε πόσα είναι και τι το καθένα.
»Έρρωσσθε. (Να έχετε υγεία!)

Θα κάνουμε μια σύντομη αναφορά στα αφιερώματα των Μακεδόνων Βασιλέων που, ασυνήθιστα, συνοδεύονται και με την αξία της εποχής εκείνης.

Έτσι έχουμε:
1.Μία φιάλη σε σχήμα καρυδιού με σχέδιο της Αγαθής Τύχης που έχει αξία διακοσίων σαράντα επτά δραχμών.
2. Μία άλλη φιάλη ίδια αλλά με σχέδιο της Οσίριδος που έχει αξία εκατόν ενενήντα δραχμές.
3. Μία άλλη φιάλη ίδια, αλλά με σχέδιο της Λητούς, που έχει αξία εκατόν ενενήντα οκτώ δραχμές και τρεις οβολούς.
4. Μία άλλη φιάλη σε σχήμα ακτίνας με σχέδιο της Εκάτης, που έχει αξία εκατόν δέκα τρείς δραχμές.
5. Ένα ζευγάρι ‘παλίμποτα’ ποτήρια (σ.σ. το λεγόμενο αμφικύπελλο που ήταν πάνω και κάτω κοίλο) που έχει τραγέλαφη προτομή και σκαλισμένο το όνομα "Ἀπόλλωνος" , αξίας τριακόσιες δέκα οκτώ δραχμές και τρεις οβολούς.
6. Ένα άλλο ποτήρι πολίμποτο με την προτομή ελαφιού και σκαλισμένο το όνομα "Ἀρτέμιδος" , αξίας εκατόν εξήντα μία δραχμές.
7. Ένα κέρας στο οποίο επιγράφεται "Διὶ Σωτῆρι" , αξίας εκατόν εβδομήντα τρεις δραχμές και τρεις οβολούς.
8. Ένα κύπελλο οίνου (οινοχόα) των θεών Σωτήρων, αξίας τριακοσίων ογδόντα έξι.
9.Ένας ψυκτήρας ποτού, βαρβαρικού σχεδιασμού επικολλημένος με επτά πολύτιμα πετράδια σε σχήμα καρυδιού και φέρει την επιγραφή "Σωτείρας" και είναι αξίας τριακόσιες εβδομήντα δύο δραχμές.
10. Χρυσός μαζόνομος (κυκλικός δίσκος) που έχει αξία χίλιες ογδόντα οκτώ δραχμές.
11. Άλλος ένας χρυσός, αξίας τρεις χιλιάδες διακόσιες σαράντα οκτώ δραχμές και τρεις οβολούς.
12. Έναν σκύφο ασημένιο ( τελετουργικό ποτήρι) τρυπητό με ζώδια (;) με κρεμαστή λαβή που έχει αξία τριακόσιες ογδόντα δραχμές.
13. Ένας ψυκτήρας, μεγάλου μεγέθους, ασημένιος, με δύο όψεις που έχει αξία εννιά χιλιάδες δραχμές.
14. Ένα λιβανωτό αξίας δέκα ταλάντων, μια σμύρνη (μύρρα) ενός ταλάντου, μία κασία δύο μνών, ένα κιννάμωμο (κανέλλα) δύο μνών και κόστος (αρωματική ρίζα) δύο μνών.
15. Μία μεγάλη χάλκινη λυχνία Ε.
"Μαζί με όλα αυτά", γράφει ο Σέλευκος, "και για θυσία στο θεό, φέρνω χίλια ιερεία (σφάγεια) και δώδεκα βόδια".

Κομμαγηνή: Το Μυστήριο Μαυσωλείο του Αντίοχου

Γράφει ο Γιώργος Εχέδωρος

Πριν από σαράντα επτά χρόνια μια ελληνική εφημερίδα αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο ξεχασμένο Βασίλειο της Κομμαγηνής.
Αφορμή στάθηκε οι αρχαιολογικές επισημάνσεις της εποχής για το τεράστιο μαυσωλείο του βασιλιά Αντίοχου του Α΄ του επονομαζόμενου ‘Θεού’.

Το Μαυσωλείο
Το δημοσίευμα έχει τον τίτλο: ‘Ελληνικό Μαυσωλείο στα βάθη της Ασίας’ και γράφει διευκρινιστικά:
«Στην κορυφή του Νεμρούτ Ντάγκ, επάνω στον Αντίταυρο, στα Ν.Α. της Τουρκίας, βρίσκεται ένα παράξενο μνημείο, σε ύψος 2.500 μέτρων.
Για πρώτη φορά το ανακάλυψε μια μικτή αρχαιολογική αποστολή γερμανοτουρκική, το 1882. Είναι περίεργο, ωστόσο πως από τότε, ως σήμερα, δεν έγινε δυνατόν να ερευνηθεί το εσωτερικό του. Είναι το μαυσωλείο του Αντιόχου Α΄ , του βασιλέως της Κομμαγηνής, ενός μικροσκοπικού βασιλείου, που δεν είχε πολύχρονη ζωή, και που απλώς στάθηκε, η τελευταία ηχώ της μεγάλης περιπέτειας του Αλέξανδρου στην Ασία.
» Πρόκειται για ένα μνημείο εκπληκτικό, που θυμίζει πολύ και ανάλογα έργα περσικά, αλλά και αιγυπτιακά μαζί. Η ομοιότητά του, εξ άλλου, με τα αιγυπτιακά μνημεία παραξένεψε τους πρώτους ερευνητές, που ακόμη δεν είχαν προσέξει πως ό, τι μνημειακό κατασκευάστηκε στην Ανατολή, μιμήθηκε πολύ τα έργα της Αιγύπτου.
Στην Περσέπολη, τα μνημεία του Αρταξέρξη και του Δαρείου, σκαλισμένα πάνω στο βράχο, θυμίζουν απόλυτα τους ναούς της κοιλάδας του Νείλου.
Στο Νεμρούτ Ντάγκ, τα κολοσσιαία αγάλματα που στήθηκαν πάνω στο μνημείο του Αντιόχου του Α΄, μοιάζουν πολύ με τους κολοσσούς των ναών των Θηβών».

Η ονομασία Κομμαγηνή

 Ερευνώντας διάφορες πηγές σχετικά με την ονομασία του βασιλείου αυτού διαπιστώσαμε πως η ονομασία εκπορεύεται από τις λέξεις κόμμα-γένος που σημαίνει τμήμα ή μέρος μιας μεγαλύτερης γενιάς (γένος). Σε ένα τουρκικό κείμενο αναφέρεται πως είναι από τις λέξεις Κομμούν και Γένες, που τις αναφέρει ως ελληνικές λέξεις. Το μικρό κρατίδιο προήλθε μετά την αποσύνθεση της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών (γνωστή ως ελληνο-συριακό βασίλειο) το 162 π.Χ.
Άλλοι ιστορικοί λέγουν πως υπάρχει η ονομασία Kummuhu στα κείμενα των Ασσυρίων, που είναι σχετική με την Κομμαγηνή,.
Πρώτος βασιλιάς της Κομμαγηνής ήταν ο πρώην σατράπης (διοικητής) της όταν έπαψε να βρίσκεται υπό της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών.
Με τη διάλυση της ελληνο-συριακής αυτοκρατορίας ανακήρυξε την Κομμαγηνή ανεξάρτητη με πρωτεύουσα τη Σαμόσατα (που είχε κτίσει παλαιότερα ο Σάμης στις όχθες του Ευφράτη-σημερινή πόλη Σάμσατ της Τουρκίας). Στο βασίλειό του ενσωματώθηκαν ελληνικοί και περσικοί πληθυσμοί της περιοχής.

Η ίδρυση του βασιλείου

Ο Πτολεμαῖος σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στον τύμβο του όρους Νεμρούτ ήταν απόγονος του βασιλιά Δαρείου του Α΄ της Περσίας. Τον διαδέχτηκε ο γιος του ο Σάμης ο Β΄ ο επονομαζόμενος ‘Θεοσεβής Δικαίος’. Από την μετέπειτα βασιλεία του Μιθριδάτη του Α΄του Καλλίνικου (100 έως 69 π.Χ.) η Κομμαγηνή απέβαλλε το περσικό παρελθόν της, αφού κυριάρχησε σε όλα τα επίπεδα ο ελληνικός πολιτισμός. Καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα του κράτους η ελληνική.
Ο Μιθριδάτης νυμφεύθηκε την πριγκίπισσα του ελληνοσυριακού βασιλείου Λαοδίκη Ζ΄ την Θεά και ο γιος τους ο Αντίοχος ο Α΄ ο ‘Θεός της Κομμαγηνής’ ανέλαβε το βασίλειο το 70 π.χ, μέχρι το θάνατό του, το 38 π.Χ.Φώτο: Οι λίθινες αυτές κεφαλές έχουν ύψος 3 μέτρα!

Τεράστια μεγέθη
Οι αρχαιολόγοι έχουν εντυπωσιαστεί από το μαυσωλείο του, το οποίο έχει περίμετρο 30 μέτρα και βρίθει επιγραφών.
Η επιλογή του τόπου για την ανέγερσή του, έγινε από τον ίδιο το βασιλιά, με σκοπό να το κάνει μνημείο τόπο περισυλλογής και προσκυνήματος για το λαό του. Στους πρόποδες του όρους αυτού ο πατέρας του Μιθριδάτης ίδρυσε την πόλη Αρσεμεία.
Σύμφωνα με τις επιγραφές ο ίδιος ο Αντίοχος ήταν υπερήφανος για την καταγωγή του αφού δήλωνε πως ήταν απόγονος του Αλέξανδρου και του Δαρείου!
Στο ανατολικό ανάχωμα του μνημείου υπάρχει ένας βωμός, ενώ στην κορυφή του έργου είχαν στηθεί 25 κολοσσιαία αγάλματα στα οποία μόνο τα κεφάλια ήταν δουλεμένα με περισσή λεπτομέρεια. Σε αυτά ξεχωρίζουμε τον ίδιο τον Αντίοχο και γύρω από αυτόν το θεό Ήλιο, τον Απόλλωνα των Ελλήνων, ο Μίδας των Περσών, η Φορτούνα, η θεά της γονιμότητας, ο Άχουρα Μάλδα, ο πατέρας των θεών, προσωποποίηση του Διός, ο Ηρακλής κ.ά.
Σήμερα τα λίθινα κεφάλια βρίσκονται σκορπισμένα στον περίγυρο του τύμβου. Είναι τεράστια, πάνω από τρία μέτρα το καθένα, και εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες.
Η ματαιοδοξία του Αντίοχου με την ανέγερση του μνημείου αυτού είναι φανερή, αφού ανακήρυξε τον εαυτό του εκπρόσωπο των θεών επί της γης! Θεοποίησε, μάλιστα, τον εαυτό του πριν πεθάνει και προσδιόρισε κάθε λατρευτική λεπτομέρεια γύρω από τον τάφο του.
«Πίστευα πάντοτε ότι η ευσέβεια είναι το σπουδαιότερο αγαθό κι αυτό δίνει την πιο γλυκιά χαρά στους θνητούς» γράφει σε μια επιγραφή στο μνημείο του.
Θεωρείται πως από σεισμό έπεσαν τα τεράστια αγάλματα του μνημείου που έφταναν τα 15 μέτρα ύψος.
Οι αρχαιοκάπηλοι, βέβαια, ανά τους αιώνες ,που ψάχνουν μανιωδώς για έναν ποθητό θησαυρό, σήκωσαν όλα τα λατρευτικά σκεύη που ήταν φτιαγμένα από πολύτιμο μέταλλο.
Δεν κατάφεραν όμως να πλησιάσουν στο εσωτερικό του μνημείου, ώστε να λεηλατήσουν το εσωτερικό του. Οι πέτρινοι όγκοι είναι ασήκωτοι και σε αυτά τα απομακρυσμένα μέρη, προς το παρόν τουλάχιστον, είναι αδύνατη η χρησιμοποίηση σύγχρονων μηχανικών μέσων. Κάποια προσπάθεια που έγινε παλαιότερα δεν έφερε αποτέλεσμα γιατί κύλησαν επικίνδυνα τα πιο πάνω πετρώματα.
Σε μια επιγραφή φαίνεται να γράφει ο Αντίοχος:
«Συνέλαβα το σχέδιο να υψώσω κοντά στους ουράνιους θρόνους και σε θεμέλια απροσπέλαστα και απρόσβλητα από τον καιρό αυτό το ‘οροθέσιον’ μνημείο αφιερωμένο τους θεούς όπου το σώμα μου, αφού γεράσει θα κοιμηθεί τον αιώνιο ύπνο, αποχωρισμένο από την ευλαβή ψυχή μου, που θα πετάξει προς τα ουράνια βασίλεια του Διός-Άχουρα Μάγδα».
Ενώ σε μία άλλη θα σημειώσει:
«Εγώ ο Αντίοχος, έστησα αυτό το μνημείο για να δοξάσω τον εαυτό μου και τους θεούς μου».
Χαρακτηριστική είναι μια άλλη επιγραφή που βρίσκεται όπως ανεβαίνει κανείς προς την είσοδο του τύμβου:
«Αυτός είναι ο δρόμος προς το ιερό. Εκείνοι που έχουν κακές προθέσεις πρέπει να φύγουν αμέσως».

Μέχρι σήμερα δεν έχουν μπει οι αρχαιολόγοι μέσα στον τύμβο. Ίσως να περιμένουν να τολμήσουν πρώτοι οι αρχαιοκάπηλοι!
Έτσι όμως, θα μπορέσουμε να μάθουμε το μυστήριο του τύμβου του αρχαίου βασιλιά;


Επισημάνσεις :
Γνωστός αρχαίος συγγραφέας που γεννήθηκε στη Σαμόσατα της Κομμαγηνής, είναι ο Λουκιανός, ο πρώτος στον κόσμο συγγραφέας του διαστήματος. Έχουμε αναφέρει παλαιότερα, δες για το ταξίδι του: Το διαστημικό ταξίδι του Λουκιανού.
 Είναι, επίσης, η πόλη που γεννήθηκε ο Παύλος ο Σαμοσάτης ο τρίτος ηγέτης των Ελκασιτών, αιρετικών Εβραίων μια έκφραση, της ‘ύπαρξης των γνωστικών’, που αναφέρεται και από τον Ιώσηφο.
Περιηγηθείτε τον ιστορικό χώρο με το παρακάτω Video:



Βαλκανικό Περισκόπιο - Ἂρθρα & Σκέψεις- Γιῶργος Ἐχέδωρος